(1) Sanctorum martyrum passiones, qui Agaunum gloriosum sanguinem illustrant, pro honore sanctorum stylo explicamus, ea utique fide, qua ad nos martyrii ordo pervenit. Nam per succedentium relatione rei geste memoriam nondum intercepit religio. Et si pro martyribus singulis loca [singula], quae eos possident, vel singule urbes insignes habentur, nec inmerito, quia pro deo summo prętiosas sanctorum animas effuderunt, quanta excolendus sit reverentia sacer ille Augunensium locus, in quo tot pro Christo martyrum milia [ferro] cęsa referuntur! Nunc iam rem ipsam beatissime passionis referamus.

(2) Sub Maximiano, qui Romanae rei publicę cum Diocletiano [collega] imperium tenuit, per diversas fere provincias laniati vel interfecti martyrum populi. Idem namque Maximinianus, sicut avaritia libidine crudelitate caeterisque vitiis obsessus furabat, ita etiam execrandis gentilium ritibus deditus et erga deum caeli profanus, impietatem suam ad extinguendum Christianitatis nomen armaverat. Si quis vero tunc veri dei cultores profiteri audiebant, missis (?) circum quaque militibus turmis ad supplicia vel ad necem rapiebantur, ac velut vagatione barbaris gentibus datam prorsus in religione arma commoverat.

(3) Erat autem in eodem tempore de exercitu legiones militum, qui Thebei appellabantur. Legio denique vocabatur, quę tunc sex milia ac sexcentos viros in armis habebat. Hi in auxilium Maximiano imperatori ab orientis partibus accincti venerant, viris in rebus bellicis strenui et virtute nobiles, sed nobiliores fidei erant. Imperatori fortitudine, erga deum devotione certabant. Evangelici pręcepta etiam sub armis non inmemores quae dei erant reddebant deo, et quae Caesaris Caesaris restituebant.

(4) Itaque cum et his sicut et cęteri militum ad pertrahendam Christianorum multitudinem destinarentur, soli crudelitatis ministerium detractare ausi sunt, et huiusmodi pręceptis se obtemperaturos negant. Maximianus non longe aberat, nam circa se octo dierum itinere fessus tenebat. Ubi cum ei nuntiatum fuisset vel delatum, quod legionem hanc adversus regia iussione rebelles in Auganensium angustiis substitissent, in furore intinctum in iram indignationis exarsit.

(5) Sed mihi, priusquam reliquam commemorem, situs loci eius relationi inserendus videtur. Augaunis LXX ferme milibus a Genuensi urbis abest, XIIII vero milibus distat a capite Lemmanni lacus, quod influit Rodanus. Locus ipse iam inter Alpina iuga in valle situs est, ad quem pergentibus difficile transitum asperum atque inartum iter panditur. Infestus namque Rodanus saxosi montis radicibus vix pervium viantibus aggerem relinquid. At victis transmissisque angustiarum faucibus subito nec exiguus inter montium rupis campus aperitur. In hoc legio sancta consederat.

(6) Igitur, sicut supra diximus, cognito Maximiano Thebeorum responsio [praecipiti] ira fervidus ob neglecta imperia decimum quemque ex eadem legione gladio feriri iubet, quo facilius cęteri regis pręcepta territi moetu caederent; redintegratisque mandatis indicit ut reliqui in persecutionem Christianorum cogantur. Ubi vero ad Thebeos denuntiatio iterata pervenit [cognitumque ab eis est] iniungi sibi rursum exsecutiones profanas, vociferatio passim ac tumultus in castris exoritur afirmantium numquam se nulli in ac tam sacrilega ministeria cessuros, idolorum [se] prophana semper detestatos, Christianis se imbutos sacris et [divinae] religionis [cultu] cui institutos, se unum aeternitatis deum colere, extrema periri factum esse quam adversum Christianum fidem venire.

(7) His deinde compertis Maximianus omni belua cruentior rursus ad ingenii [sui] sevitiam redit atque imperat ut iterum decimus eorum morti detur; cęteri nihilominus ad haec quę spernerent compellerentur. Quibus iussis denuo in castris perlatis segregatus atque percussus est qui decimus sorte obvenerat; reliqua vero se militum multitudo mutuo sermone instigabat, ut [in] tam praeclaro opere persisteret.

(8) Incitatum tamen maximum fidei in illo tempore poenes sanctum Mauricium fuit primicerium tunc, sicut traditur, legionis eius, qui cum Exsuperio, ut in exercitu appellant, campiductore et Candido senatore militum accedebant exhortando singulos et monendo. Fideliumque commilitonum etiam martyrum exempla ingerentes pro sacramento Christi, pro divinis legibus, si ita necessitas ferret, omnibus [et] moriendi essent suadebant, sequendosque ammonebat socios illos et contubernales suos, qui iam in caelum pręcesserant. Flagrabant enim iam tunc in beatissimis viris martyrii gloriosus ardor.

(9) His itaque primoribus suis atque auctoribus animati Maximiano adhuc insania aestuanti mandata mittunt sicut pia ita et fortia, quae feruntur fuisse in hunc modum: "Milites sumus, imperator, tuos, sed tamen servi, quod libere confitemur deum. Tibi militiam debemus, illi innocentiam. A te stipendium laboris accepimus, ab illo vitae exordium sumpsimus. Sequi imperatorem in hoc nequaquam possumus, ut auctorem negemus deum, utique auctorem nostrum deum, auctorem, velis nolis, tuum. Si non in tam funestam compellimur, in hunc offendamus, tibi, ut fecimus actenus, adhuc parebimus; si aliter, illi parebimus potius quam tibi. Offerimus nostras in quemlibet manus hostem, quas sanguinem innocentium cruentare nefas ducimus. Dextere iste pugnare adversus impios atque inimicos sciunt, liniare cives et pios nesciunt. Meminimus nos potius pro civibus potius quam adversus cives arma sumpsisse. Pugnavimus semper pro iustitia, [pro pietate, pro innocentium salute. Haec fuerunt hactenus nobis pretia periculorum. Pugnavimus pro fide,] quam quo pacto conservavimus tibi, si hanc deo nostro non exhibemus? Iuravimus primo in sacramenta divina, iuravimus deinde in sacramenta regia; nihil nobis in secundo credas necesse est, si prima perrumpimus. Christianos per nos ad poenam requiri iubes; iam tibi ex hoc alii requirendi non sunt: habes hic nos confitentes deum patrem, auctorem omnium, et filium eius Jesum Christum dominum nostrum credentes. Vidimus laborum periculorumque nostrorum socios, nobis quoque eorum sanguinem aspersi sunt, trucidari ferro, et tamen sanctissimorum commilitonum morte et fratrum funera non flebimus non doluimus, sed potius laudabimus et gaudio prosecuti sumus, quia digni [habiti] essent pati pro domino [deo eorum]. Et nunc non nos vel haec culti meę vitae necessitas in rebellionem coegit, non nos adversum te, imperator, armavit ipsa saltem, quae in periculis fortissima est, desperatio. Tenemus [ecce] arma et non resistimus, quia mori quam occidere satis malemus, et innocentes interire quam noxii vivere pręoptamus. Si quis in nos ultra statueris, si quis [adhuc] iusseris, si quis ammoveris, ignis, tormenta, ferrum subire parati sumus. Christianos nos fatemur, persequi Christianos non possumus."

(10) Cum hęc et alia Maximianus audisset obstinatosque in fide Christi cerneret animos virorum, desperans gloriosam eorum constantiam posse revocari una sententia interfici omnes decrevit, et rem perfici circumfusis militum agminibus iubet. Qui cum missi ad beatissimam legionem venissent, stringunt in sanctos impium ferrum, mori non recusantes vitae amore. Caedebantur itaque passim gladiis, non reclamantes saltim aut repugnantes, sed depositis armis cervices persecutoribus prębentes et iugulum percussoribus vel instinctum corpus offerentes. Non vel ipsa suorum multitudine, non armorum munitione elati sunt, ut ferro conatur asserere iustitiae causam, sed hoc solum reminiscentes se illum [confiteri], qui nec reclamando ad occisionem ductus est sed tamquam agnus non aperuit os suum, [ipsi quoque] quae tamquam grex dominicus [ovium] laniari se et tamquam ab irruentibus lupis passi sunt occidi.

(11) Operta est terra mox illic procumbentibus in morte corporibus piorum, fluxerunt et prętiosi sanguinis rivi. Que umquam rabies absque bello tanta humanorum corporum strages dedit, que feritas ex sententia sua [tot] simul perire vel rem iussit! Ne iusti punirentur multitudo non optinuit, cum inultum esse soleat quod multitudo delinquid. Hac igitur crudelitate inmanissima tyranni confectus est ille sanctorum populus, qui contempsit rem pręsentium ob spem futurorum. Sic interfecta est illa plane angelica legio, quae ut credimus cum illis angelorum legionibus iam conlaudant [semper] in caelis dominus deus Sabaoth.

(12) Victor autem martyr nec legionis eiusdem fuit nec miles, sed et morite iam militiae veteranus. Hic cum iter agens subito incidisset in hos, qui passim aepulabantur laeti martyrum spoliis, atque ab his ad convescendum invitatus prolatam ab exultantibus per ordinem causam cognovisset, detestatus convivas detestatusque convivium refugebat. Requirentibus[que] illis, ne [et ipse] forsitan Christianus esset, Christianum se esse et semper futurus esse respondit hac statim ab irruentibus interfectus [est] cęteris[que] martyribus in eodem loco sicut morte ita etiam honore coniunctus est.

(13) Haec nobis tantum de numero illorum martyrum comperta sunt nomina, id est beatissimorum Mauricii, Exuperii, Candidi Ursi atque Victoris; reliqua vero [nobis quidem incognita sed] scripta sunt in libro vitae.

(19D) Passi sunt autem beatissimorum martyrum legiones pro nomine domini Iesu Christi sub Maximiano imperatore, die decuma Kalendarum Octubrium, regnante domino nostro Iesu Christo, cui est cum deo patre et spiritu sancto honor et gloria, virtus et potestas et imperium ante omnia saecula saeculorum. Amen.