(1) Diocletianus, quondam Romanę rei publicę et sociis princeps, cum ad imperium totius orbis fuisset electus et aliquas provincias turbari quorumdam praesumptione perspiceret, ad consortium imperii vel laboris olim sibi commilotonem Herculium Maximianum Cesarem fecit eumque contra Amandum et Elianum, qui in Bagaudarum loco pręsumptione servili arma commoverant, ad Gallias destinavit. Cui ad supplementum exercitus legionem Thebeorum ex orientalibus militibus dedit. Quę legio sex milia sexcentos ac LX.VI. viros validos omnes et instructos armis antiquorum Romanorum habebat exemplo. Hi igitur milites Christianę religionis ritum orientali traditione susceperant a Hierosolimitano epo fideique sacrę virtutem armis omnibus praeponebant. Urbem quippe Romanam itinere attingentes eandem Christianitatis fidem, quam acceperant, apud beatum Marcellum, predictę Romanę urbis pontificem, confirmantes, ut ante gladio interirent quam sacram fidem [Christi], quam acceperant, violarent. Recepti igitur a Diocletiano Cęsare datis armis iubentur, ut post Maximianum collegam itinere [quo coeperant] Gallias tenderent.

(2) Maximianus igitur Cesar, usu quidem militię bellis aptus sed ydolorum specialis cultor, ferus animo, avaritia anxius, opere crudelis, libidini deditus ceterisque vitiis furebat obsessus, ita etiam execrando ritu gentilium deditus, [et] erga deum cęli profanus, impietatem suam ad extinguendum Christianitatis nomen armaverat ac potestatem imperialem nimia crudelitate polluerat, ut si qui tunc dei veri cultum profiteri auderent, sparsis usquequaque militum turmis vel ad supplicia vel ad necem raperentur, hac vero vacatione barbaris data prorsus in religionem commoverat arma. Igitur in Galliam properans ad Alpium Appenninarum venit aditum. Transmeantibus iter Alpium post arduam et horrendam viam subito equalis loci campestris occurrit grata planities. Quo in loco oppidum factum est, quod Octodorus nomen accepit, circa quod aut irrigua fluminibus prata aut agrorum fertilis cultura porrigitur, deinde Rodani fluminis validus cursus offertur, qui mole sua leniter fluens regionis ipsius gratiam propria amęnitate commendat. Transcensis igitur Alpibus Maximianus Cęsar Octodorum venit ibique sacrificaturus ydolis suis convenire exercitum iussit atroci proposita iussione ut per aras dęmonum iurarent coęqualibus sibi animis contra Bagaudarum turbas esse pugnandum, christianos vero velut inimicos diis suis ab omnibus persequendos. Quod ubi primum pervenit ad noticiam Thebaeę legionis preteriens Octodorum oppidum ad locum, cui Gauno nomen est, celeriter properavit, ut XII milium spacio ab Octodoro separata necessitatem committendi sacrilegii preteriret. Agaunum incolae interpretatione Gallici sermonis saxum dicunt. Quo in loco ita vastis rupibus Rodani fluminis cursus artatur, ut commeandi facultate subtracta constratis pontibus viam fieri itineris necessitas imperaret, undique tamen imminentibus saxis parvus quidem sed amenus irriguis fontibus campus includitur, ubi fessi milites legionis Thebeę post laborem tanti itineris resederunt.

(3) Maximianus Cęsar, dum ad sacramenta superius memorata cunctos in exercitu suo cogeret, agnovit pretergressam, ut diximus, legionem. Subito iracundię furore repletus satellites mittit, ut legionem ad sacramentorum suorum sacrilegia revocarent. Erat in eadem legione primicerius Mauricius et signifer Exuperius et Candidus senator, qui ita commilitonibus suis preerant, ut amore potius ęqualitatis quam terrore militari obediendum praeciperent, Requirunt itaque quid Maximianus Cesar ira dictante mandasse. Dictum ab his est, quod Cesar iusserit, milites omnes immolasse hostias, libasse sacrificia et sacramenta fanatici ordinis prebuisse, iubere Cęsarem, ut legio festinanter revertens commilitorum pareret exemplo. Tunc hi qui praeerant legioni miti affatu dedere eis responsum, ob hoc praetergressos se Octodorum, quod iam fama ad eos sacrificiorum ordinem detulisset, fas sibi visum esse, ne demonum aras Christianorum videret obtutus, esse sibi in animo deum colere vivum et traditam orientali more religionem usque ad finem vitę perenniter custodire, ad bellorum usum paratam legionis esse virtutem, ad committenda vero sacrilegia, sicut Cesar precepit, Octodorum non redire.

(4) Reversi itaque satellites nuntiaverunt obstinatos esse animos legionis nec velle praeceptis imperatoris obedire. Tunc Maximianus Cesar iracundię nimietate succensus ad hanc vocem subito furore prosilivit: "Ergone milites mei imperatoria precepta et sacrorum meorum ordinem spernunt! Sancienda erat vindicta publica, etiam si tantum potestatem regiam contempnere voluissent; iungitur despectui meo cęlestis iniuria et mecum pariter religio Romana contempnitur. Sentiat contumax miles non solum mihi sed etiam numinibus meis dare posse vindictam; iam nunc fidissimorum meorum turba festinet, decimum quemque morti funesta sors prebeat, discant ęqualium neces quos ordo premiserit moriendi, qualiter Maximianus vel sibi vel numinibus suis hac severitate dederit ultionem!"

(5) Post hanc vocem apparitoribus iussio infausta porrigitur, ad legionem velociter properatur, crudelia praecepta reserantur. Traduntur neci quos ordo repperit numerandi, lęti percussoribus cervices prebent solaque inter eos erat [de] gloriosę mortis acceleratione contentio. Perfecto itaque scelere ut Octodorum legio redeat iubetur. Tunc Mauritius primicerius paululum a satellitibus regiis segregatus convocat legionem et hac ratione socios alloquitur: "Gratulor vestrę virtuti, commilitones optimi, quod amore religionis nullam vobis Cęsaris praecepta attulere formidinem; gaudentibus quodam modo animis tradi ad necem gloriosam commilitones vestros vidistis, quibus timui ne quisquam, quod armatis facile est, specie defensionis, beatissimis funeribus manus obvias afferre temptaret! Iam mihi ad huius rei interdictum Christi domini parabatur exemplum, qui exemptum vagina apostoli gladium proprię vocis iussione recondidit, docens maiorem armis omnibus Christianę confidentię esse virtutem. His deus Christus plane mentes vestras manusque prohibuit, ne quisquam divino operi mortalibus dextris obviaret. Quin immo cepti operis fidem perenni religione completę! Hactenus exempla sacris inserta codicibus legebamus; iam nunc per nosmet ipsos quos sequi deberemus aspeximus. [Ecce vallatus sum commilitonum meorum corporibus, quos de latere meo funestus satelles abstraxit, aspersus sum cruore sanctorum et [sacri] sanguinis reliquias vestibus meis porto et dubito eorum sequi necem, quorum gratulans admiror exemplum? Non magnopere curandum est, quid imperator iubeat, qui sorte mihi mortalitatis ęqualis est. Si habere aliquid virium imperatoria praecepta potuissent, circa beatissimorum trium puerorum corpora regis Persarum valuisset incendium nec contempnere ora leonum lacu clausus evadere potuisset propheta. Sacramenta olim dedisse nos memini quod contemptu lucis istius et desperatione vitę defensare rem publicam deberemus; iam tunc promisi mei corporis vilitatem et spopondi hanc imperatoribus fidem nec tamen mihi ullus tunc regna cęlestia promittebat. Quid Christo spondente faciendum est, si hoc potuimus militię devotione promittere? Quin immo, fortissimi commilitones, olim devotas animas subdamus pretiosissime passioni, sit nobis virilis animi fides inviolata permaneat!] Iam cerno ante tribunal Christi stantes eos quos neci paulo ante satelles regius deputavit; [illa vero gloria est, quę aeternitatem beatam vitę huius brevitate mercatur]. Equales omnes animo, una voce responsum satellitibus demus, id nuntia: "Milites quidem tui sumus, o Cesar, et ad defensionem rei publicę Romana arma suscepimus nec umquam aut desertores bellorum aut proditores militię fuimus aut ignavia formidinis meruimus subire flagitium. [Tuis etiam obtemperaremus preceptis nisi instituti legibus christianis dęmonum cultus et aras semper pollutas sanguine vitaremus. Comperimus precepisse te, aut sacrilegiis pollui Christianos aut denis interfectis nos velle terreri. Non inquiras longius latitantes, nos omnes Christianos esse cognosce; habebis potestati tuę subdita omnium corpora, auctorem vero suum respicientes Christum animas non tenebis.]" Hęc sicut vir sanctus dixerat, legionis probatur accensio et Cęsari per satellites nuntiatur.

(6) Tunc Cęsar inclementi praecepit iussione, ut iterum decimum renovata crudelitate ordo consumeretur. Post hanc vocem ad legionem velociter properatur, crudelia praecepta peraguntur, reliqui ut Octodorum redeant iubetur. Tunc Exuperius, quem ante principem vel campiductorem superius memoravi, correptis legionis suę signis hac circumstantes ratione confirmat: "Tenere me, commilitones optimi, secularium quidem bellorum signa perspicitis, sed non ad hęc arma provoco, non ad hęc bella animas vestras virtute compello; aliud nobis genus eligendum est preliorum, non per hos gladios potestis ad regna cęlestia properare. Robur nobis opus est animorum; invictaque defensio fidem quam deo promisimus, in ultimis custodire. Iam de commilitonum nostrorum gloria communi, quam divino cernebat obtutu, Mauritius est locutus, ego vobis victoriam plenam, si Christo creditis, repromitto. Proiciant dexterę nostrę arma ista cum signis militaribus, praestabit hoc Christus, ut mox in ipso cęlesti, sicut promittitur, regno alia vobis Exsuperium vestrum videatis signa monstrare. Vadat quin immo funestus satelles et hęc truculento regi nuntiet: "Milites sumus, imperator, tui, sed tamen servi, quod libere confitemur esse, dei. Tibi militiam debemus, illi innocentiam. A te stipendium laboris accepimus, ab illo vitę exordium sumpsimus. Sequi imperatorem in hoc nequaquam possumus, ut auctorem nostrum negemus deum, auctorem vero nolis velis tuum. Non nos adversum te imperator armavit ipsa, quę fortissima est in periculis, desperatio. Tenemus arma et non resistimus, quia magis mori quam occidere volumus, et innocentes interire quam noxii vivere praeoptamus. Si quid in nos ultra statueris, ignem, tormenta, ferrum subire parati. [Inexuperabiles legionis istius animos [Caesar] agnosce; tęla proicimus; exarmatas quidem dextras satelles tuus, [sed] armatum fide catholica pectus invenit. Occide, prosterne, secandas gladiis percussoribus cervices praebemus intrepidi; hęc nobis iocundiora sunt, dummodo quia te cum sacrilegiis tuis contempnimus ad regna [iam nunc] cęlestia properamus." Flagrabat enim [iam] tunc in beatissimis viris martyrii gloriosus ardor]. Hec mandata legionis remeans ad Maximianum Cęsarem satelles nuntiat.

(7) At ille, quasi [nichil] iterato fuisset scelere perpetratum, ire propere exercitum iubet et circumfundi imperat legionem nullumque de tanto sanctorum exercitu pręcepit relinqui. Ventum itaque est, circumsistit beatam legionem turba carnificum, omnis ętas sine discretione perimitur, lanianturque beata corpora et devotas animas deo fideli mortis professione commendant.

Operta est terra illic procumbentibus in mortem corporibus iustorum, fluxeruntque preciosi sanguinis rivi. [Kp.7,3─4 peracta-consedit]

(8) [Kp.8,1─3 cum interea - temeretur] Tunc Victor alte gemitum trahens graviterque suspirans detestatus convivas detestatusque convivium simul exclamat: "Heu me, qui per tot annorum militiam ad hanc infelicem ętatem perveni ut in hac legione militari non merui; quam bene inter tales gloriosę mortis honore donatus finem vitę invenire potuissem! Saltim si conmilitonum dignus eram vel me ante actę horę viandi necessitas detulisset, ut senilis pectoris cruor tantorum virorum victimis misceretur, obtulerim hoc corpus neci, dummodo tantę laudis consortio non carerem." [Kp.8,7 talia-iubet]

(9) [Kp.9,1─7 at ille - non sinatis] Hęc eo loquente subito percussoris obtruncat insania. Ita vir sanctus consortium sanctorum celeri professione promeruit ceterisque martyribus in eo loco sicut morte ita est honore coniunctus.

(13) Hęc nobis tantum de numero istorum martyrum comperta sunt nomina, id est beatissimi Mauricii, Exsuperii, Candidi Victoris, Innocentii atque Vitalis. Cetera vero nobis quidem incognita sed in libro vitę sunt scripta.

Explicit.