(1) Diocletianus cum ad imperium tocius orbis electus fuisset omnesque provincias quorundam praesumptione turbari vidisset, ad consortium sui laboris Maximianum Cesarem secum fecit eumque ad Gallias contra Amandum et Elianum scripto sibi exercitu transmittens dedit ei in commitatu legionem Thebeam habentem VI milia sexcentos saexaginta viros animis validos, armis instructos antiquo more Romanorum.

(2)Transitis igitur Alpibus Maximianus Cesar Octodorum venit ibique sacrificaturus idolis exercitum convenire idolis sacrificare et in bellum futurum contra turbam Bagaudorum coniurare et precipue contra Christianos velut hostes publicos precepit. Quo audito legio Thebea ne idolis sacrificaret aliquantum precessit et in loco ameno consedit.

(3) Maximianus itaque audiens legionem precessisse sanctam misit satellites qui eos revocarent. Tunc Mauricius primicerius, signifer Exuperius et Candidus senator responderunt ideo eos precessisse ne demonibus immolarent. Dixerunt et nefas esse Christianis idola coli et unum deum solum et verum Iesum Christum negligi. Affirmant se paratos contra hostes Romanos pugnare, sed ad committenda scelera nolle redire.

(4) Quo relato Maximianus ita commotus ait: "Iungitur despectui meo celestis iniuria et mecum pariter Romana religio contempnitur. Nunc ergo mihi fidissima turba meorum festinet, et quemque eorum decimum secundum numerum ad correctionem aliorum occidat (-dit a.corr.)

(5) Hoc facto Mauricius suos confortat in domino dicens: "Gratulor virtuti vestrę, commilitones mei, quod amore religionis nulla vobis Cesaris precepta adtulere formidinem; ipse deus noster manus vestras tenuit, ne divino operi manus armata obviaret. Sit nobis virilis animus, fides inviolata permaneat. Iam cerno ante tribunal Christi stantes eos, quos neci paulo ante satelles regis deputavit. Hęc est gloria ęterna quę vite brevitate mercatur."

(6) Quod ut Maximianus audivit, iterum eos morte decimari precepit. Illis occisis ceteri in eodem loco residentes permanserunt. Flagrabat enim in beatissimis viris gloriosus ardor. Quos Exoperius confortavit tali oratione: "Tenere me secularium bellorum signa videtis, sed ad hęc arma vos non provoco, quia aliud nobis genus eligendum est preliorum; non enim per hos gladies potestis ad regna cęlorum venire. Iam de gloria nostrorum, quam vidit, Mauricius locutus est, ego autem vobis ęternam promitto gloriam. Proiciant dextere vestre arma ista cum signis militaribus, quia vos Christus expectat in cęlis ut immortalibus induamini armis et gloria ęterna."

(7) Tunc Maximianus precepit omnes sine discretione etatum et numeri ictu gladii perire. Cede peracta et inter omnes sanctorum percussores preda divisa victrix turba ad vescendum consedit,

(8) cum interea quidam veteranus nomine Victor advenit et que inter occisos lęticia esset quesivit. Audito autem facto cepit eos detestari et se tali victorie decere conqueri.

(9) Illi autem eum Christianum esse audientes inter epulas occiderunt. Et sic omnes migraverunt a dominum.

(16) At vero beatissimorum corpora post multos annos sancto Theodoro, eiusdem loci epo, revelata traduntur. In quorum honore construebatur basilica, quę vaste adiuncta rupi in uno tantum latere acclivis iacet.

(17) Occidit (O- corr.in a-) autem ibi inter alia miracula, ut inter reliquos artifices quidam adesset faber gentilis, qui die dominico aliis abeuntibus in opere permansit. Et ecce raptus ad loca penarum verberatur et increpatur quod die dominico ęcclesię solus deesset et sanctorum ęcclesiam ipse gentilis fabricare auderet. Quod adeo misericorditer a sanctis factum constituit, ita ut faber ille consternatus et territus salutare sibi nomen posceret statimque Christianus factus sit.

(18) Contigit etiam ut mater familias Quinti, egregii atque honorati viri, cum ita paralysi fuisset obstricta, ut ei et pedum usus negaretur, a viro suo Agauro per multum itineris deferetur poposcit. Quo cum pervenisset sanctorum martirum basilice famulantum manibus illata pedibus ad diversorium rediit ac sanitati de premortuis restituta membris nunc miraculum suum ipsa circumfert.

(19) Hęc et alia multa per sanctos suos deus illic operatur.

[Passio Cosme et Damiani]