(21) (Prologus theologicus et geographicus) 1 Gloriosa beatorum martirum gesta, pia quoque et admiranda certamina debita veneratione recolentes, mirabilem in sanctis suis dominum pariter universi reges terre et omnes populi principes et omnes iudices terre, iuvenes ^et virgines, senes cum iunioribus collaudemus, quia exaltatum est nomen eius solius, confessio eius super celum et terram. 2 Ipse namque in illis habitans et ad perferenda pro sua fide ac dilectione tormentorum suorum genera virtutem eis contulit ac fortitudinem et post consummatum gloriosi certaminis triumphum beate remunerationis premium atque inmarcessibilis glorie gaudium prestitit sempiternum. 3 Neque enim condicio fragilitatis humane tanta tamque immania tolerare potuisset supplicia, nisi pro eis immo in eis ille pugnaret ac vinceret, qui ait: "Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem seculi." 4 Denique idem dominus ac salvator noster, unus semper cum patre et spiritu sancto deus, consubstantialis manens et coeternus, cum pro humani generis restauratione usque ad mortem patri factus obediens, in mundum veniret, et (del.) antiquum hostem diabolum non in sue divinitatis virtute sed in nostre humanitatis superare voluit infirmitate, et eum, qui in primordio sue creationis in superbiam elatus altissimo conditori se similem mentiebatur futurum, iam nunc miserabili lapsu deiectum atque humilium servorum suorum pedibus substratum ostendit, dicens. "Videbam Sathanam sicut fulgur de celo cadentem et ecce dedi vobis potestatem calcandi supra serpentes et scorpiones et supra omnem virtutem inimici et nichil vobis nocebit."

5 Completis vero omnibus in carne dispensationis sue misteriis, ad patrem, a quo numquam recedens in mundum venerat, rediit suisque apostolis spiritum sanctum de celis misit, cuius illustratione ac magisterio in omnem veritatem edocti et confirmati cuncta huius mundi tam prospera quam adversa equo pede calcare, celestia terrenis anteponere, ipsamque corporis mortem pro sui domini amore promptissima studuerunt mentis devotione suscipere.

6 Quorum predicationis sonus eiusdem spiritus sancti gratia per omnem terrarum ambitum longe lateque diffusus, innumerabilium multitudinem populorum ad divine veritatis et Christiane fidei perduxit sacramentum. 7 Unde factum est, ut ipsa quoque Egyptus, que pre ceteris quondam terris multiformis ydolatrie sordibus ac diversarum superstitionum obscurata tenebatur erroribus, salutaris fidei et superne veritatis lumine percepto totam se ad unius veri [et] vivi dei cultum gratularetur esse conversam, quippe que sui omniumque domini et salvatoris Herodis funesti persecutionem fugientis iam olim corporali visitata presentia ac spirituali preventa atque illustra^ta fuerat gratia, ideoque commutato antiquo tenebrarum vocabulo iam nunc favente Christo lux esse et appellari meruit in domino. 8 De ipsa etenim specialius dictum illud congruit apostolicum: "Ubi abundavit peccatum, superabundavit gratia." Nam que prius diabolice vanitatis et seditionis cultrix perditorumque hominum erat magistra crudelis, postmodum celestium preceptorumque propagatrix et credentium populorum mater est effecta fidelis. 9 De quorum societate ac numero candidata illa Thebeorum legionis agmina caligante sub principibus impiis seculo radiantia in se abundantissime superne veritatis ac fidei intulerunt lumina. Hii etenim milites Christi fortissimi in rebus bellicis exercitati ac strenui, virtute corporis nobiles sed fide, que in deo est nobiliores, dum sub duce suo illustrissimo Mauricio ab imperatoribus Dyocletiano et Maximiano in auxilium ab orientalibus Egypti partibus accersiti venissent ad explenda crudelissima persecutione Christianorum imperia nefandissima, occidentales Galliarum iussi sunt adire provincias. 10 Siquidem Thebe Egypti quondam civitas fuit nobilissima atque opulentissima centum portis fuit incluta, super Nilum fluvium, qui de paradiso fluens Gyon appellatur, sita, de qua nunc legitur: "Ecce vetus Thebe centum iacet obruta portis." 11 Ab hac ergo civitate memorati martyres Christi Thebei sunt appellati et provincia adiacens Thebaida, cuius principium est post deserta superiorum montium civitas Sienem, que sub ipso estivo tropico, id est cancro, constituta est, ^et ut eo die quo sol certam partem ingreditur cancri hora diei sexta, quoniam sol tunc super ipsum invenitur verticem civitatis, nulla illic potest in terra de quolibet corpore umbra iactari, sed nec stilus hemisperii monstrantis horas, quem stilum Gnomonem vocant, tunc de se potest umbras creare. 12 Sane quoniam pars illa peruste zone que temperate vicina est, admittit habitantes, illic, id est trans tropicum quęcumque habitantur spacia, umbram mittunt in austrum eo tempore quo sol cancrum tenet. Tunc enim fit eis sol septemtrionalis, cum tropicum tenet, eo quod ab illis ad septemtrionem recedit. Nam Sienem civitas, ut dictum est, sub ipso tropico est.13 Meroe autem tribus milibus octingentis stadiis a Siene introrsum recedit et ab illa usque ad terram Cinnamomi feracem sunt stadia octingenta. Et per hec omnia spacia peruste zone, licet rari, tamen vita fruuntur habitantes. Ultra vero iam (in marg.) inaccessum est [propter nimium solis ardorem]. 14 Denique in hac ipsa zona, quam nos incolimus, que tota dicitur temperata, partes tamen ille que perusto cingulo vicine sunt, ceteris calidiores sunt, ut est Ęthiopia, Arabia, Egyptus et Libia, in quibus calor ita circumfusi aeris corpus extenuat ut aut nunquam aut raro cogatur in nubes, et ideo nullus pene apud illos usus est ymbrium. Egyptus etenim nunquam nubes vel ymbres recipit, cuius loca Nilus fluvius estatis tempore inundat, quo pro pluviis utantur.

15 Idcirco autem ista de situ terre illius sunt premissa, ut per hec et locus nativitatis prefatorum Christi martyrum ostenderetur et domini dei nostri circa nos pietas et magnificentia predicaretur, qui in sanctis suis magnus nimis est atque laudabilis. Hos ad vere fidei firmamentum nostreque salutis augmentum ab ipsis pene orbis terrarum finibus destinavit in exemplum, ne videlicet dubitaret humana fragilitas ibi in pace ecclesie boni operis pedem ponere, ubi videret quam plurimos sue consortes nature per bella martirii precessisse.16 Iam vero quoniam passiones illorum omnium non uno eodemque tempore vel loco consummate sunt, ideoque non facile unius stili relatione comprehendi queunt (in marg.; m.pr. pote-), ad beatissimi ducis eorum Mauricii gloriosum martirium seu ad ea que in ducatu illius tunc temporis generaliter gesta sunt, inspirante et cooperante gratia sancti spiritus narrationis nostre ordinem transferre curabimus, quamvis nullius mortalium sermo digne valeat explicare, immensa virtutum et gratiarum dona, que dominus noster Iesus Christus eisdem servis suis dignatus est prerogare.

Explicit prologus,

(1) Diocletianus, quondam Romane rei publice princeps, cum ad imperium totius orbis fuisset electus aliquasque provincias perturbari quorundam presumptione perspiceret, ad consortium imperii vel laboris olim sibi commilitonem Herculeum Maximianum Cesarem fecit eumque contra Amandum et Elianum, qui in Bagaudarum (Ba^c─ m.s.) loco presumptione servili arma commoverant, ad Gallias destinavit. Cum quo ad supplementum exercitus legionem Thebeam ex orientalibus militibus ire precepit. Que legio sex milia sexcentos sexaginta sex viros validos animis et instructos armis antiquorum Romanorum habebat exemplo. Hii igitur milites Christiane religionis ritum orientali tradicione susceperant ab Ierosolimitane urbis epo nomine Zabda fideique sacre virtutem armis omnibus preponebant. Ad urbem quippe Romanam itinere attingentes eandem Christianitatis fidem, quem acceperant, apud beatum Marcellinum, predicte Romane urbis pontificem, confirmantes, ut ante gladio interirent quam sacram fidem Christi, quam acceperant, violarent. Recepti igitur a Diocletiano Cesare iubentur, ut post Maximianum collegam itinere, quo ceperant, Gallias properarent.

(2) Maximianus Cesar, usu quidem militie bellis aptus sed ydolorum precipuus cultor, ferus animo, avaritia anxius, opere crudelis, libidini deditus ceterisque viciis obsessus potestatem imperialem nimia crudelitate polluerat. In Galliam properans ad Alpium Pinniarum aditum venit. Transmeantibus iter Alpium post arduam et horridam (in marg.; m.pr. arduam) viam subito equalis loco campestris occurrit grata planicies. Quo in loco oppidum factum est, quod Octodorus nomen accepit, circa quod irrigua fluminibus prata et agrorum fertilis cultura protenditur. Deinde Rothdani fluminis cursus valide fluens nando meat et totam regionem grata proprii alvei amenitate commendat. Transcensis igitur Alpibus Maximianus Cesar Octodorum venit, ibique sacrificaturus ydolis suis convenire exercitum iussit atroci proposita iussione, ut per aras demonibus consecratas iurarent equalibus sibi animis (animis in marg.) contra Bagaudarum turbas esse pugnandum, christianos vero velut inimicos deorum suorum ab omnibus persequendos. Quod cum pervenit primum ad noticiam Tebee legionis preteriens Octodorense oppidum ad locum, cui Agauno nomen est, celebriter properavit, ut octo milium spacio ab Octodoro separata necessitatem committendi sacrilegii preterirent. Agaunum accole interpretatione Gallici sermonis saxum dicunt. Quo in loco ita vastis rupibus Rodani fluminis cursus artatur, ut commeandi facultate subtracta constratis pontibus viam fieri itineris necessitas imperaret. Undique tamen imminentibus saxis parvus quidem sed amenus et irriguus fontibus campus includitur, ubi fessi milites legionis Thebee post laborem tanti itineris resederant.

(3) Maximianus Cesar, dum ad sacramenta superius memorata cunctos in exercitu suo cogeret, agnovit pretergressam, ut diximus, legionem. Subito iracundie furore repletus satellites mittit, ut legionem ad sacramentorum suorum sacrilegia revocarent. Si qui vero veri dei cultum profiteri audebant, sparsis usquequaque militum turmis vel ad supplicia vel ad necem rapiebantur, hac velut vagatione barbaris data prorsus in religionem arma commoverant. Erat in eadem legione primicerius Mauricius et signifer Exuperius et Candidus senator, qui ita commilitonibus suis preerant, ut amore potius equalitatis quam terrore militari obedienda preciperent. Viri in rebus bellicis strenui et virtute nobiles, sed fide in deo nobiliores. Erga imperatorem fortitudine, erga Christum devotione certabant. Evangelici precepti sub armis custodes reddebant que dei erant deo, et que Cesaris Cesari restituebant.

Requirunt itaque quid Maximianus Cesar ira dictante mandasset. Dictum eis est, quod iuberet milites omnes inmolare hostias, libare sacrificia et sacramenta fanatici ordinis attrectare, et ut legio festinanter rediret et suorum commilitonum se prepararet exemplo. Tunc hii qui preerant legioni miti affatu dederunt responsum, ob hoc transgressos se Octodorum, quia iam fama ad eos sacrificiorum ordinem detulisset, nec fas sibi visum esse, ut demonum aris Christiani contaminari viderentur. Deum vivum se colere et traditam orientali more religionem usque ad finem vite perhenniter custodire, ad bellorum usum paratam legionis esse virtutem, ad committenda vero sacrilegia, sicut Cesar preceperat, Octodorum non redire.

(4) Reversi itaque satellites nuntiant obstinatos esse animos legionis nec velle preceptis imperatoris obedire. Tunc Maximianus Cesar iracundie nimietate succensus ad hanc vocem subito furore prosilivit dicens: "Ergone milites mei imperatoria precepta et sacrorum meorum ordinem spernunt! Statuenda esset vindicta publica etiam si tantum maiestatem regiam contempnere voluissent; iungitur despectui meo celestis iniuria et mecum pariter religio Romana contempnitur. Sentiat contumax miles non solum mihi sed etiam diis meis dare posse vindictam; iam nunc fidissimorum meorum (in marg.) turba festinet, decimum quemque morti funesta sors prebeat, discant equalem necem in his quos ordo premisit moriendi, qualiter Maximianus vel sibi vel diis suis hac severitate honorem dederit!"

(5) Post hanc vocem imperatoris iussio infausta discurrit, ad legionem velociter properatur, crudelia precepta reserantur. Traduntur neci quos ordo repperit numerandi, leti percussoribus cervices prebent solaque inter eos erat ^de gloriose mortis acceleratione contentio. Perfecto itaque scelere ut Octodorum legio redeat iubetur. Tunc Mauricius primicerius paululum a satellitibus regis segregatus convocat legionem et hac oratione sanctiores alloquitur: "Gratulor virtuti vestre, commilitones optimi, quod amore religionis nullam vobis [Cesaris] precepta potuerint afferre formidinem. Gaudentibus quodam modo animis tradi ad necem gloriosam commilitones vestros vidistis, quibus timui ne quisquam, quod armatis perfacile est sub specie defensionis, beatissimis funeribus manus obviam afferre temptaret! Iam michi ad huius rei interdictum Christi nostri parabatur exemplum, qui exemptum vagina apostoli gladium proprie vocis iussione recondidit, docens maiorem armis omnibus Christiane confidentie esse virtutem. Hic deus Christus mentes vestras manusque prohibuit, ne quisquam divino operi mortalibus dextris obstitisset. Quin immo cepti operis fidem perhenni religione (in marg.; opere del.) complerent! Hactenus exempla sacris inserta codicibus legebamus; iam nunc per nosmet ipsos quo sequi deberemus (accepimus del.) aspeximus. Ecce vallatus sum inquit Mauritius (corporum meorum del.) commilitonum meorum corporibus, quos de latere meo funestus satelles abstraxit, et aspersus sum cruore sanctorum et sacri sanguinis reliquias vestibus meis porto et dubito eorum sequi necem, quorum gratulans admiror exemplum? Non magnopere curandum est, quid imperator iubeat, qui sorte michi mortalitatis equalis est. Si habere aliquid virium imperatoria precepta potuissent, circa beatissimorum trium puerorum corpora regis Persarum valuisset incendium nec contempnere leonum rictus lacu clausus atque evadere potuisset propheta. Sacramento olim [dedisse] nos memini quod contemptu lucis istius et desperatione vite defensare rem publicam deberemus; iam nunc mei corporis promisi vilitatem et spopondi hanc imperatoribus fidem nec tamen michi ullus tunc regna celestia promittebat. Quid Christo spondente faciendum est, si hoc potuimus milicie devotione promittere? Quin immo, fortissimi commilitones, olim devotas animas subdamus preciosissime (pr. in marg.) passioni, sit nobis virilis animus, fides inviolata permaneat! Iam cerno ante tribunal Christi stantes eos, quos neci paulo ante satelles regius deputavit; illa vero gloria vera est, que eternitatem beatam vite huius brevitate mercatur. Equali omnes animo, una voce responsum satellitibus demus, id nuntia (id n. in marg.): "Milites quidem, Cesar, tui sumus, et ad defensionem rei publice Romana (in marg.) arma suscepimus, nec unquam aut desertores bellorum aut proditores milicie fuimus aut ignave (in marg.; ignavie del.) formidinis meruimus subire flagitium. Tuis etiam obtemperaremus preceptis nisi instituti legibus christianis demonum cultus et aras semper pollutas sanguine vitaremus. Comperimus precepisse te, aut sacrilegiis pollui Christianos aut dedenis interfectis nos velle terreri. Non inquiras longius latitantes, nos omnes Christianos esse cognosce; habebis potestati tue subdita omnium corpora, auctorem vero suum respicientes [Christum] animas non tenebis." Hec igitur vir sanctus dixerat, legionis probatur assensio et Cesari per satellites nuntiatur.

(6) Inclementi precepit iussione, ut decimum iterum renovate crudelitatis ordo consumeret. Post hac [vocem] ad legionem velociter properatur, crudelia precepta peraguntur, reliquis vero ut Octodorum redeant iubetur. Tunc Exuperius, quem ante principem vel campidoctorem [superius] memoravi, correptis legionis sue signis hac circumstantes oratione confirmat: "Tenere me, commilitones optimi, secularium quidem bellorum signa prospicitis, sed non ad hec arma provoco, non ad hec bella animos vestros virtutemque cohortor; aliud nobis (n. in marg.; enim del.) genus eligendum est preliorum, non per hos gladios potestis ad regna celestia properare. Robur nobis opus est animorum; invicta defensio est fidem, quam deo promisimus, in ultimis custodire. Iam de commilitonum nostrorum gloria, quam divino cernebat obtutu, gloriosus vir Mauritius est locutus, ego victoriam vobis plenam, si Christo creditis, repromitto. Proiciant dextre nostre arma ista cum signis militaribus, prestabit hoc Christus, ut mox in ipso celesti, sicut promittitur, regno alia vobis Exuperium vestrum videatis signa monstrare. Vadat quin immo funestus satelles et hec truculento regi nuntiet: "Milites sumus, imperator, tui, sed tamen servitutem liberi confitemur dei. Tibi miliciam debemus, illi innocentiam. A te stipendium laboris accepimus, ab illo vite exordium sumpsimus. Sequi imperatorem in hoc nequaquam possumus, ut auctorem omnium negemus deum [auctorem vero velis nolis tuum]. Non nos adversum te, imperator (imp.in marg.), armavit ipsa, que fortissima est in periculis, desperatio. Tenemus arma et non resistimus, quia magis mori quam occidere volumus, et innocentes interire quam noxii vivere preoptamus. Si quid in nos ultra statueris, igni, tormento, ferro subici parati sumus. Christiani sumus, persequi Christianos non possumus. Inexuperabiles legionis istius animos agnosce; tela proicimus; exarmatas quidem dextras satelles tuus, sed armatum fide catholica pectus inveniet. Occide, prosterne, secandas percussoribus gladiis cervices prebemus intrepidi; hec nobis iocundiora sunt, dummodo quia te cum sacrilegiis tuis contempnimus, ad regna iam nunc properamus celestia." Flagrabat enim iam tunc in beatissimis viris martirii gloriosus ardor. Hec mandata legionis remeans ad Maximianum [Cesarem] satelles nuntiat.

(7) At ille, cum talia audisset obstinatosque in fide Christi cerneret animos virorum, desperans eorum constantiam posse revocari, quasi nichil iterato scelere fuisset perpetratum, ire propere exercitum iubet et circumfundi imperat legionem nullumque de tanto sanctorum (s. in marg.) exercitu precipit derelinqui. Qui cum missi ad beatissimam legionem venissent, stringunt in sanctos impium ferrum, mori non recusantes vite amore. Cedebantur itaque passim gladiis, non reclamantes saltem aut repugnantes, sed depositis armis (a. in marg.) cervices persecutoribus (p. in marg.; percussoribus del.) prebentes et iugulum percussoribus vel intectum corpus offerentes. Non vel ipsa suorum multitudine, non armorum munitione elati sunt, ut ferro conarentur asserere iusticie causam, sed hoc solum reminiscentes se illum confiteri, qui nec reclamando ad occisionem ductus est et tanquam agnus non aperuit os suum, ipsi quoque tanquam grex dominicus ovium laniari se tanquam ab irruentibus lupis passi sunt laniantur^que beata corpora et devotas deo animas fidelis mortis professione commendant. Operta terra illic procumbentibus in morte corporibus iustorum, fluxeruntque preciosi sanguinis rivi. Que umquam rabies absque bello tantam humanorum corporum stragem dedit, que feritas ex sententia sua tot simul perire vel reos iussit ferire! Ne iussi (i.in marg.; iusti del.) punirentur multitudo non obtinuit, cum inultum esse soleat quod multitudo delinquit. Hac igitur crudelitate immanissimi tyranni confectus est sanctorum populus, qui contempsit rem presentium ob spem futurorum. Sic interfecta est illa plane angelica legio, que ut credimus cum illis angelorum legionibus iam collaudat deum in celis. Peracta tandem cede in omnes sanctorum percussores preda dividitur. Namque Maximianus facultatem dederat, ut quisque legionis illius militem iugulasset, interempti spoliis uteretur. Divisa igitur omnium preda ad vescendum epulandumque victrix turba consedit.

(8) Interea veteranus quidam ultime etatis senex fatigatus, nomine Victor, qui nec legionis eiusdem fuit neque miles ad contaminatum cedibus locum itineris necessitate deductus est. Qui dum ad epulas pro etatis veneratione ab omnibus rogaretur, requirere cepit, quenam causa esset leticie, quod inter corpora tot interemptorum gaudentes exultantesque possent milites epulari. Dictumque a quodam est, quod legio Christiane legis studio cerimonias Romanas cultumque deorum pariterque cum imperatoriis iussionibus contempnere voluisset dataque neci esset, ut discipline militaris traditus ordo severius teneretur. Tunc Victor alte gemitum trahens graviterque suspirans detestatus convivas detestatusque convivium exclamat: "Heu me, qui per tot annorum miliciam ad hanc [infelicem ętatem perveni et in hac] legionem militare non merui, ut bene inter tales gloriose mortis honore donatus finem vite invenire potuissem! Saltem si commilito indignus eram vel me ante acte hore viandi necessitas detulisset, ut senilis pectoris cruor tantorum virorum victimis misceretur, optuleram hoc corpus neci, dummodo tante laudis consortio non carerem." Talia dicentem prophanorum statim turba vallavit, atque utrum Christianus esset respondere minaciter iubet.

(9) At ille, paululum ad celum oculos erigens, tali percunctantibus sermone respondit: "Longus me vivendi usus ad hanc, quam videtis, perduxit etatem. Quecumque in hoc mundo aguntur aut studium repperit aut rerum volubilitas agit aut varius semper casus infestat; quodcumque optamus, volumus, scimus et cupimus, totus mundus caligine submersus tenebris circumfluentibus latet, nisi nobis aut viam Christus ostenderit aut lumen Christus effulserit. Quod ego fideli mente perpendens, utinam ultimo contester affatu! Quod si me ad tempus [paulo ante] trucidate legionis paulo ante itineris detulisset necessitas, conviviis vel epulis vestris horum funerum consortium pretulissem. Sed etiam nunc prestabit hoc Christus, ut Christianum me vel [post] professionem meam transire ulterius per beata funera non sinatis." Hec eum loquentem subito percussoris obtruncat insania. Ita vir sanctus celeri professione et consortium sanctorum promeruit ceterisque martyribus in eo loco sicut morte ita est honore coniunctus.

(13) Hec nobis tantum de numerosa ista multitudine martirum comperta sunt nomina, beatissimorum id est Mauricii, Exuperii, Candidi, Innocentii, Victoris atque Vitalis, Secundi ducis et beati Alexandri martyris; cetera vero nomina nobis quidem incognita sed in libro vite sunt scripta.

(14) Nam ex eadem legione fuisse dicuntur etiam illi martires Ursus et Victor, quos Salodoro passos fama confirmat. Salodorum vero castrum est super Ararim flumen, non longe a Reno positum.

(15) Neque illud silendum est, quem inde Maximianus progressus exitum consecutus sit. Cum dispositis insidiis genero suo Constantino, tunc regnum tenenti, mortem moliretur, deprehenso illius scelere apud Massiliam captus nec multo post strangulatus teterrimoque [hoc] supplicio affectus impiam vitam digna morte finivit.

(16) At vero beatissimorum Agaunensium corpora martirum post multos passionis annos sancto Theodoro, illius loci epo, revelata traduntur. In quorum honore cum extrueretur basilica, que vaste rupi tunc adiuncta uno tantum latere acclinis iacebat, [sed] nunc iubente preclaro meritis Ambrosio, loci illius abbate, denuo edificata reclinis esse dinoscitur.

Quid miraculi tunc apparuit nequaquam tacendum putavi.

(17) Accidit ut inter reliquos artifices, qui invitati convenisse ad hoc opus videbantur, quidam adesset aurifex, quem adhuc gentilem esse constaret. Hic cum dominico die, quo ceteri ad expectanda diei festa accesserat, in eadem domo, in qua artem agebant, solus substitisset, in illo secreto subito mane astantibus sanctis hic idem aurifex rapitur atque ad penam vel ad supplicium distenditur, et visibiliter martyrum turbam cernens, verberatus etiam increpatur, quod vel die dominico ecclesie solus deesset, vel illud opus sanctum suscipere gentilis auderet. Quod ideo misericorditer a sanctis factum constitit, ut aurifex ille consternatus et territus salutare sibi nomen posceret. Statim namque Christianus effectus est.

(18) Neque illud in sanctorum miraculis pretermittam, quod per eadem loca omnibus (o. in marg.) notum est: Materfamilias Quinti, egregii atque honorati viri, cum ita paralisi fuisset obstricta, ut etiam pedum usus negaretur, a viro suo ut illuc per multum itineris spatium deferretur poposcit. Quo cum pervenisset, sanctorum martirum basilice famulantium manibus illata pedibus ad diversorium rediit ac sanitati de mortuis restituta membris miraculum suum ipsa circumtulit.

(19) Hec duo tantum miracula passioni sanctorum inserenda credidi. Ceterum multa sunt satis, que vel in purgatione demonum vel instauratione claudorum aut in sanitate febrium, ceterisque infirmitatibus cottidie illic per servos suos virtus domini operatur, que multa narrarentur, si per singula scriberentur. Tamen fidelium cordibus absque lectione cognita esse noscuntur, que, quanta et qualia miracula illo per sanctos suos ad honorem [et gloriam] nominis sui dominus operari non desinit. Pro eo ipso die noctuque psalmorum hymnorumque decantatio non desistit, que iubente sancto et preclaro Christi martyre beato Sigismundo rege est instituta et usque hodie deo protegente est conservata. Et propterea illic degentes mente et ore debitas deo incessanter laudes reboant illi, cui est honor et gloria in secula seculorum.

(20) Neque hoc omittendum est, quod post longum temporis spacium beati Innocentii martiris membra Rodanus revelavit. Iugi enim illuvie vicinum in se cespitem vergens religiosa quadam soli pernicie ad sepulturam martiris famulatrix unda pervenit. Prolatas namque reliquias leniter lambens non ideo a sinu terre protulit ut in gurgitis sui procella demergeret, sed ob gloriosam devotionem intra ambitum basilice ceteris martiribus sepulturam preciperet sociari. Cuius translationem a sancte recordationis Domiciano Genevense et Grato Augustane urbis vel Protasio, tunc temporis illius loci epis, celebratam recolentes cotidiana devocione et laudibus frequentamus.

Explicit passio. Incipiunt miracula sanctorum.

(23) Sepe dominus arrogantiam contumacis mentis virga correptionis enervat, ut in eadem cultus sui veneratio restituatur, sicut quondam de Sigismundo rege manifesta fides gestum profert. Hic etenim post interemptum per inique consilium coniugis filium Agaunum conpunctus corde iter dirigit, ibique prostratus coram sepulchris beatissimorum martirum legionis felicis penitentiam egit deprecans, ut quecumque deliquerat, in hoc seculo ei ultio divina retribueret, ut scilicet haberetur in iudicio domini absolutus, si ea mala que gesserat, priusquam mundo decederet, ei repensarentur. Ibi itaque propter hoc et psallentium cotidianum chorum et locum ipsum tam in territoriis quam in reliquis rebus affluentissime ditavit. Postea vero captus est a Clodomero rege interfectusque cum filiis et coniuge; triennii transacto tempore per divinam revelationem iussu Theodeberti regis ad eundem locum corpus eius delatum sepulture mandatum est, quem in consorcio sanctorum ascitum ipsa res, que geritur, manifestat. Nam si qui nunc frigoretici in eius honore missas celebrant eiusque pro requie ^deo offerunt oblationem, statim compressis tremoribus restinctis febribus sanitati pristine restaurantur.

(24) Magna enim virtus est ante dictorum martirum [Mauricii Exuperii sociorumque eorum] sepulchra. De quibus relictis pluribus pauca perstringere libuit: Mulier quedam filium suum unicum ad hoc monasterium adducens abbati tradidit erudiendum, videlicet ubi factus clericus sanctis manciparetur officiis. Verum cum iam spiritualibus eruditus esset in litteris, et cum reliquis clericis in choro canentium psalleret, modica pulsatus febre spiritum exalavit. Cucurrit mater orbata ad obsequium funeris [plangens] sepelivitque filium. Verumtamen non sufficiebant hec lacrime dolori, que in exequiis sunt effuse, sed per dies singulos veniebat et super sepulchrum nati sui emissis in altum vocibus eiulabat. Cui tandem apparens [per visum noctis] beatus Mauricius ait "Quid, o tu mulier, incessanter filii obitum plangens nunquam desistis a luctu?" Cui illa: "Dies" inquit "vite mee hunc planctum non explebunt, sed quo advixero, semper deflebo unicum meum, nec unquam mitigabor a lacrimis, donec oculos corporis huius debita mors concludat". Cui ille: "Noli ita" ait "quasi mortuum flere, sed equanimiter age! Nam scias eum nobiscum habitare et sedes vite perhennis in consortio nostro perfrui. Et ut veraciter credas certa esse, que loquor, surge crastina die ad matutinum et audies vocem eius inter choros psallentium monachorum. Et non solum die crastina, sed etiam omnibus diebus vite sue cum veneris, audies in psallentio vocem eius. Ideoque ne fleveris, eo quod gaudere te oporteat potius quam lugere". Surgit mulier longaque ducit suspiria nec obdormivit in stratu suo, donec signum ad consurgendum commoveretur a monachis. Quo conmoto accedit ad ecclesiam, aliquid de visione quam viderat probatura. Nichil preteriit de pollicitatione sancta, sed que fuerant divinitus nuntiata mox expleta noscuntur. nam ubi cantato responso antiphonam intonat caterva monachorum, audit genitrix parvuli vocem, cognoscit et gratias deo agit. Sed et illud, quod martiris ore promissum habebatur, prorsus impletum est, ut omnibus diebus vite sue, cum accessisset mulier (m. in marg.) ad psallentium chorum, vocem audiret huius infantuli inter reliqua modulamina vocum.

(25) Cum autem Guntranus rex ita se spiritualibus actionibus mancipasset, ut relictis seculi pompis thesauros suos ecclesiis et pauperibus erogaret, accidit ut misso presbitero munera fratribus, qui sanctis Agaunensibus deserviunt, ex voto transmitteret, precipiens eidem presbitero, ut ad eum rediens sanctorum sibi reliquias exhiberet. Igitur cum impleta regis preceptione cum his regrederetur pignoribus, transitum Nemagni laci quem Rodanus influit, navigio petit. Extenditur autem lacus ille in longitudine quasi stadiis quadringentis, in latitudine vero in stadiis centesimis quinquagesimis. Denique revertens presbiter, ut diximus, cum navigium hoc fuisset aggressus, subito tempestas exorta fluctus tollit ad sidera, surgunt undarum moles et nunc pupis navicule prora descendente fertur in altum, nunc iterum demersa pupi prora tollitur in sublime. Turbantur naute et nichil aliud nisi sola mors in hoc periculo prestolatur. Tunc presbiter cum videret se his fluctibus obrui et spumis undarum graviter operiri, extracta a collo capsula, que sanctorum pignora continebat, undis tumentibus obiecit et sanctorum presidium clara invocat voce dicens: "Ne peream in his fluctibus, virtutem vestram deprecor, martires gloriosi, sed potius qui iugiter pretereuntibus prebetis auxilium, mihi, queso, dexteram salutis porrigere dignemini! Fluctus opprimite, nosque ad optatum litus adiutorii vestri opereducite!" Et hec eo dicente vento cessante decedentibus undis ad litus evecti sunt. [Haec ab ipso cognovi presbitero. In hoc enim stagno ferunt tructarum piscium magnitudinem usque ad centum librarum pondera trutinari.]

Sermo in sollempnitatem eorumdem sanctorum martirum Thebeoorum [cf. Dolbeau II^b]

[Incipit passio sancte Tecle virginis que recolitur nono Kl.Octobris]