(1) Dioclitianus, quondam Romanae rei publicę princeps (principis a.c.), cum ad imperium totius orbis fuisset electus omnisque provincias turbari quorundam praesumptione perspiceret, ad consortium imperii vel laboris olim sibi conmilitonem Herculium Maximianum Cesarem fecit eumque contra Amandum et Aelianum, qui in Bacaudarum nomen praesumpcione servile arma commoverant, ad Gallias destinavit. Cui ad subplementum exercitus legionem Thebeam ex orientalibus militibus dedit. Que legio sex milia sexcentos ac sexaginta ^VI viros validos animis et instructos armis antiquorum Romanorum habebat exemplo. Hii igitur milites Christianae religionis ritum orientali tradicione susceperant fidemque sacram virtuti et armis omnibus praeponebant.

(2) Maximianus imperator, usu quidem miliciae bellis aptus sed idolorum specialis cultor, ferus animo et qui severitatem imperatoriam nimia crudelitate polluerat. In Galliam properans ad Alpium Penninarum aditum venit. Transmeantibus iter Alpium post arduam et orridam viam subito ęqualis loci campestris occurrit grata planities. Quo in loco oppidum factum est, quod Octodori nomen accepit, circa quod aut inrigua fluminibus prata aut agrorum fertilis cultura porrigitur, praecipue deinde Rodani fluminis cursus offertur, qui mole sua leniter fluens regionis ipsius graciam propriam amoenitate commendat. Transcensis igitur Alpibus Maximianus Caesar Octodorum venit ibique sacrificaturus idolis suis convenire exercitum iussit atroci proposita iussione ut per aras dęmonibus consecratas iurarent aequalibus sibi animis contra Bacaudarum turbas esse pugnandum christianosque velut inimicos diis suis ab omnibus persequendos. Quod ubi primum pervenit ad noticiam Thebaide legionis praeteriens Octodorum oppidum ad locum, cui Acauno nomen est, celeriter properavit, ut duodecim milium spacio ab Octodoro seperata necessitatem committendi sacrilegie praeteriret. Acaunum accolae interpraetacione Gallici sermonis saxum dicunt. Quo in loco ita vastis rupibus Rhodani fluminis cursus artatur, ut commeandi (?? cum eadem) facultate subtracta constratis pontibus viam fieri itineris necessitas imperaret. Undique tamen imminentibus saxis parvus quidem sed amoenus irriguis fontibus campus includitur, ubi fessi milites legionis Tebee post laborem tanti itineris resederunt.

(3) Maximianus (-os m.pr.) Caesar, dum ad sacramenta superius memorata cunctos in exercito suo cogeret, agnovit praetergressam, ut diximus, legionem. Subito iracundie furore conpletus satellites mittit (mittet a.c.), ut legionem ad sacramentorum suorum sacrilegia revocarent. Erat in eadem legione primicerius Mauricius et signifer Exsuperius et Candidus senator, qui ita conmilitonibus suis praeerant, ut amore pocius aequalitatis quam terrore militare (militari p.c.) oboedienda praeciperent. Requirunt itaque quid Maximianos Caesar ira dictante mandasset. Dictum ab his est, quos Caesar miserat milites omnes inmolasse hostias, libasse sacrificia et sacramenta fanatici ordinis praebuisse, iubere Caesarem, ut legio festinanter revertens conmilitonum pareret exemplo. Tunc hii qui praeerant legioni miti affatu dedere responsum, praetergressos se Octodorum, quia dum (iam p.c.) fama ad eos sacrificiorum ordinem detulisset, fas sibi visum esse, ne demonum aras christianorum videret obtutus; esse sibi in animo deum vivum colere, traditam orientali more religionem usque ad diem vitae perenniter custodire, ad bellorum usum paratam legionis esse virtutem, ad committenda (-i cod.) vero sacrilegia, sicut Cesar praecipit, Octodorum non redire.

(4) Reversus itaque satellis nuntiat obstinatos (-us a.c.) esse animos legionis nec velle praeceptis imperatoris obaedire. Tunc Maximianus Caesar iracundiae nimietate succensus ad hanc vocem subito furore prosiluit: "Ergo ne (ni a.c.) milites mei imperatoria praecepta et sacrorum meorum ordinem spernunt! Sanciendum erat vindicta publica etiam si tantum maiestatem regiam contemnere voluissent; iungitur dispectui meo celestis iniuria et mecum pariter (paretur cod.) religio Romana contemnitur. Senciat contumax miles me non solum mihi sed eciam numinibus (nom- a.c.) meis dare posse vindictam; iam nunc fidelissimorum meorum turba festinet, decimum quemque morti funesta sors praebeat, discant equalium nece quos ordo praemiserit moriendi, qualiter Maximianus vel sibi vel numinibus (nom- a.c.) suis hac severitate dederit ulcionem!"

(5) Post hanc vocem parituris (pariter cod.) iussio infausta porrigitur, ad legionem velociter properatur, crudelia praecepta reserantur. Traduntur neci quos ordo repperit numerandi, laeti percussoribus cervices praebent solaque inter eos est de gloriosae mortis occupacione contencio. Perfecto scelere ut Octodorum legio redeat iubetur. Tunc Mauritius primicerius paululum a satellitibus regiis segregatus convocat legionem et hac orationem sancti oris alloquitur: "Gratulor virtuti (-e a.c.) vestrae, commilitones optimi, quod amore religionis nullam vobis Caesaris praecepta attulere formidinem; gaudentibus quodam modo animis tradi ad necem gloriosam commilitones vestros vidistis. Quam timui ne quisquam, quod armatis facile est speciae defensionis, beatissimis funeribus manus obvias adferre temptaret! Iam mihi ad huius rei interdictum Christi nostri parabatur exemplum, qui exem^ptum vagina apostoli gladium propriae vocis iussione recondidit, docens maiorem armis omnibus Christiane confidentiae esse virtutem (vert- a.c.). Hic deus Christus plane mentes vestras manusque prohibuit, ne quisquam divino operi (-e a.c.) mortalibus dexteris obviaret. Quin immo caepti operis fidem perennem religionem complete! Hactenus exempla sacris inserta codicibus legebamus; iam nunc per nosmet ipsos quos sequi deberemus aspeximus. Ecce vallatus sum commilitonum meorum corporibus, quos de latere meo funestus satelles eripuit, aspersus sum cruore sanctorum et sacri sanguinis reliquias vestibus meis porto et dubito eorum sequi necem, quorum gratulans ammiror exemplum? Et vacat cogitare quid imperator iubeat, qui sorte mihi mortalitatis aequalis est. Si habere aliquid virium imperatoria praecepta potuissent, circa beatissimorum puerorum corpora regis Persarum valuisset incendium nec contemnere leonum rictus lacu clausus propheta potuisset. Sacramenta olim dedisse nos minime quod contemtu lucis istius et desperatione vitae defensare rem puplicam deberemus; iam tunc promisi mei corporis vilitatem et spopondi hanc imperatoribus fidem nec tamen mihi ullus tunc regna caelestia promittebat.Quid Christo spondente faciendum est, si hoc potuimus miliciae devotione promittere? Quin immo, fortissimi commilitones, olim devotas animas subdamus praetiosissimae passioni, sit nobis virilis animus, fides inviolata permaneat! Iam cerno ante tribunal Christi stantes eos quos neci paulo ante satelles regius deputavit; illa vero gloria est, quae aeternitatem beatam vitae huius brevitate mercatur. Aequali omnes animo, una voce responsum satellitibus demus, id (ii cod.) nuncia: "Milites quidem, Caesar, tui sumus et ad defensionem rei puplice Romana arma suscipimus nec umquam aut desertores bellorum aut proditores miliciae fuimus aut ignavae formidinis meruimus subire flagitium. Tuis etiam obtemperaremus praeceptis nisi instituti legibus christianis demonum cultus et aras semper pollutas sanguine vitaremus. Comperimus praecepisse te, ut aut sacrilegiis pollueres Christianos aut dederes. neci (nec cod.) non inquiras longius latitantes, nos omnes Christianos esse cognosce; habebis potestati tuae subdita omnium corpora, auctorem vero suum (suo m.pr.) respicientes Christum animas non tenebis." Haec sicut vir (ver a.c.) sanctus dixerat, legionis probatur assensu et Cesari per satellites nuntiatur.

(6) Inclementi praecipit (-cipet a.c.) iussione, ut iterum decimum renovate crudelitatis ordo consummeret. Post hanc vocem ad legionem velociter properatur, crudelia praecepta peraguntur, reliquos ^ut Octodorum redeant iubetur. Tunc Exsuperius, quem ante principem vel campidoctorem superius (s. deletum) memoravi superius (s. deletum), [correptis] legionis sui (sue p.c.) signis hac circumstantes oracione confirmat: "Tenere me, commilitones optimi, secularium quidem bellorum signa perspicitis, sed non ad hec arma provoco, non ad haec bella animos vestros virtutemque conpello; aliud (aliod a.c.) nobis genus eligendum est praeliorum, non per hos gladios potest ad regna caelestia properari. Robor nobis opus est animorum; invicta defensio est fidem, quam deo promiseris, in ultimis costodire. Iam de commilitonum nostrorum gloriam, ea que divino cernebat optutu, Mauricius [est locutus], [ego vobis victoriam plenam, si Christo creditis, repromitto. Proiciant dexterae nostrae arma ista cum signis militaribus, praestabit hoc Christus, ut mox in ipso caelesti, sicut promittitur, regno alia vobis Exuperium vestrum videatis signa monstrare. Vadat quin immo funestus satelles et haec truculento regi nuntiet: "Inexsuperabiles legionis istius animos, Caesar, agnosce; tela proicimus; exarmatas quidem dexteras] satellis tuos, sed armatum fide catholica pectus inveniet. Occide, prosternae, resecandas gladiis percussoribus cervices praebemus intrepidi; haec nobis iocundiora sunt, dummodo quod te cum sacrilegiis tuis contemnimus ad regna iam nunc caelestia properantes." Haec mandata legionis remeans ad Maximianum (-om a.c.) Caesarem satelles nunciat.

(7) Ad ille, quasi nihil iterato fuisset scelere perpetratum, ire propere exercitum iubet et circumfundi imperat legionem nullumque de tanto sanctorum exercitu praecipit derelinqui (-e^re cod.). Ventum itaque [est], circumsistit (-sistit exst.) beatam legionem turba carnificum, omnis aetas sine discrecione perimitur lanianturque beata corpora et devotas deo animas fideli (-e m.pr.) mortis professione commendant. Peracta tandem cede inter omnes sanctorum percussores praeda dividitur. Namque Maximianus facultatem dederat, ut, quisque legionis illius militem iugulasset, interempti spoliis uteretur. Divisa igitur omnium praeda ad vescendum aepulandumque victrix turba consedit,

(8) cum interea veteranus quidam ultimę aetatis senex fatigatus, nomine Victor, ad contaminatum caedibus locum itineris necessitate deductus est. Dum ad epulas pro aetatis veneratione ab omnibus rogaretur, requirere (requerire cod.) coepit, quaenam esset causa leticiae, quod inter tot corpora peremtorum gaudentes exultantesquae possint milites epulare (epol- m.pr.). Dictum a quodam est, quod legio Christianae legis studio caerimonias Romanas cultumque numinum (nom- cod.) pariter cum imperatoriis iussionibus contemnere voluisset dataque neci esset (essit cod.), ut disciplinae militaris traditus ordo severius teneretur. Tunc Victor alte gemitum trahens graviterque suspirans exclamat: "Eu me (mi cod.), qui per tot annorum miliciam ad hanc infelicem aetatem veni (vini cod.) et in hac legione militare non merui; quam bene inter tales gloriose mortis honore donatus finem vitae invenire potuissem! Saltim si commilito indignus eram vel me ante actas oras viandi necessitas detulisset, ut senilis pectoris cruor tantorum virorum victimis misceretur, obtuleram corpus hoc neci, dummodo tantae laudis consorcio non carerem." Talia dicentem profanorum statim turba vallavit, quae utrum Christianus esset respondere minaciter iubet.

(9) At ille, paulolum oculos ad caelum erigens, tali percontantibus sermone respondit: "Longus me vivendi usus ad hanc, quam videtis, perduxit aetatem. Quecumque in hoc mundo aguntur aut studium repperit (-eret a.c.) aut rerum volubilitas agit aut varius semper casus infestat; quodcumque volumus, optamus, scimus aut cupimus, totum mundum caligine submersum tenebris circumfluentibus latet, nisi nobis aut viam Christus ostenderet aut lumen Christus effulserit. Quod ego fideli mente perpendens utinam ultimo contester affectu! Quod si me ad tempus paulo ante trucidate legionis itineris necessitas detulisset, conviviis vel ępulis vestris horum funerum consorcium praetulissem. Sed eciam nunc praestavit Christus, ut Christianum me vel post professionem meam transire ulterius per beata funera non sinatis." Haec eo loquente subita percussoris obtruncat insania. Ita vir sanctus consortium sanctorum celeri confessione promeruit.

(13) Hec nobis tantum de numero isto martyrum conperta sunt nomina, id est beatissimorum Mauricii, Exsuperii, Candedi [atque] Innocenti, Victoris atque Vitalis; cetera vero nobis quidem incognita, sed in libro vitae sunt scripta [sunt].

(14) Ex hac eadem legione fuisse dicuntur etiam illi martyres Ursus et Victor, quos Salodoro passos fama confirmat. Salodorum vero castrum est super Ara (-am p.c.?) flumen neque longe a Reno positum.

(15) Opere praecium est etiam illud indegare, qui deinde Maximianum trucem (^atrocem p.c.) tyrannum exitus consecutus sit. Cum dispositis insidiis genero suo Constantino tunc regnum tenenti mortem moliretur, deprehenso dolo illius aput Massilia captus nec multo post strangulatus teterrimoque hoc supplicio affectus impiam vitam digna morte finivit.

(16) At vero beatissimorum martyrum corpora post multos passionis annos sancto Theodoro huius loci epo revelata traduntur. In quorum honore cum (con a.c.) [ex]strueretur basilica, quae vastae (usaste cod.) nunc adiuncta rupi est, [uno tantum latere acclinis iacet,] quid miraculi tunc apparuerit nequaquam tacendum putavi:

(17) Accidit (accedit a.c.) ut inter reliquos artifices, qui invitati convenisse ad hoc opus videbantur, quidam adesset faber, quem adhuc gentilem esse constaret. Hic cum dominico die, quo ceteri ad expectanda die eius festa abscesserant, in fabrica solus substetisset, in illo secreto se subito clara luce manifestantibus sanctis hic idem faber rapitur atque ad poenam vel ad supplicia distenditur, et visibiliter turba martyrum cernens, verberatus etiam increpatur, quod vel die dominico eclesiae solus deesset, vel illud fabrice opus sanctum suscipere gentilis (-es cod.) auderet. Quod adeo misericorditer a sanctis factum constitit (-stetit m.pr.), ut faber ille consternatus et territus salutare sibi nomen poposcerit statimque Christianus effectus est.

(18) Neque illud in sanctorum miraculis pretermittam, quod perinde clarum adque omnibus notum est: Materfamilias Quinti, egregii atque honorati viri, cum ita paralitica fuisset obstricta, ut [ei] etiam pedum usus negaretur, a viro suo ut istic per multorum itineris spacium defereretur poposcit. Quo cum pervenisset, sanctorum martyrum basilica famolantium manibus inlata pedibus ad diversorium rediit ac sanitate de praemortuis restituta membris miraculum suum ipsa circumtulit.

(19) Haec duo tantum mira passione sanctorum inserenda credidi. Ceterum satis multa sunt, que vel in purgatione daemonum vel in reliquis curationibus cottidiae illic per sanctos martyres [suos] domini virtus operatur.

(20) Neque enim hoc omitendum est, quod per longum temporis tractum beati Innocenti membra martyris Rhodanus revelavit. Iugi enim eluvii vicinum in se cespitem vergens religiosa quadam soli perniciae ad sepultura martyris famulatrix unda pervenit. Prolatas namque reliquias leniter lambens non ideo a sinu (sino a.c.) terrae protulit, ut in gurgitis sui procella dimergeret, sed ob gloriosa devotione intra ambitum basilicę cęteris martyribus sepultura praeceperit sociari. Cuius translationem a sanctae recordationis Domiciano Genavensi et Grato Agustane urbis vel Protasio, tum temporis huius loci epis (epos a.c.), celebratam recolentes cottidiana devotione et laudibus frequentamus, adiuvante domino nostro Iesu Christo, qui vi(vit) et reg(nat) cum patre et spiritu sancto in saecula saeculorum. Amen.