Alma Christi quando fides mundo passim traditur

et per latos orbis fines igne flagrans floruit,

tunc elegit gratum sibi militem Mauricium,

qui loricam fide textam forti gestans pectore,

qua beata thebeorum induebat agmina

ad celorum ut consortes incitaret praemia,

martyr sacer quo vocavit inclitus Mauricius,

omnes simul quasi unus vir dictu mirabile

ad coronam promerendam properabant celitus,

tunc armati spiritali ense Christi milites,

submittentes velud agnus pia collo iugulo,

triumphabant trucidari spreto mundi principe,

contemnentes blandimenta tyrannorum noxia,

flocci pendunt mundi penas sub momento vincere,

ut dicentur sempiterno sine fine munere.

Diem festum revolutum monstrat anni orbita,

quam beatam Thebeorum legionem colimus,

egris salus quo prestatur cecis visus funditur,

nunc qua propter supplicantes illi preces fundimus,

ut dignetur nobis Christum facere propicium,

quem amavit quem cognovit cum quo regnat perpetim. Amen.

O vere sancti milites Thebei, fortes in agone fidei,

constantes in devotione spei, ferventes in dilectione dei,

terrena despicientes celestia contemplantes,

o quam preciosa mors sanctorum, que vitam meruit angelorum,

quam preclaram martyrum militiam quem nihil meruit hostium cuneos,

de quorum collegio dux sacer MAURICIUS, constans in passione socius

celestis milicie municeps, factus est eterni regni particeps. Magnificat.

Da queso domine fidelibus populis sanctorum martyrum Mauricii, Exuperii, Candidi, Innocentii, Vitalis et Victoris sociorumque eorum semper veneratione letari et eorum supplicatione muniri.

(1) Diocletianus, quondam Romanę rei publicę princeps, cum ad imperium tocius orbis fuisset electus omnesque provincias turbari quorundam presumptione perspiceret, ad consortium imperii vel laboris olim sibi commilitonem Herculium Maximianum Cesarem fecit eumque contra Amandum et Helianum, qui in Bagaudarum loco presumptione servili arma commoverant, ad Gallias destinavit. Cui ad supplementum exercitus legionem Thebeam ex orientalibus militibus dedit. Quę legio sex milia sexcentos ac sexaginta viros validos animis et instructos armis antiquorum Romanorum habebat exemplo. Hii igitur milites Christianę religionis ritum orientali traditione susceperant ab Iherosolimitanę urbis epo fideique sacrę virtutem armis omnibus preponebant. Urbem quippe Romanam itinere attingentes eandem Christianitatis fidem, quam acceperant, apud beatum Marcellinum, predictę Romanę urbis pontificem, confirmabant, ut ante gladio interirent quam sacram fidem Christi, ^{quam acceperant} violarent. II Recepti igitur a Diocletiano Cesare datis armis iubentur, ut post Maximianum collegam itinere, quo cęperant, Gallias tenderent.

(2) Maximianus Cesar, usu quidem militię bellis aptus sed idolorum specialis cultor, ferus animo, avaritia anxius, opere crudelis, libidini deditus cęterisque viciis obsessus furebat, ita etiam execrando ritui gentilium deditus erga deum cęli profanus, impietatem suam ad extinguendum Christianitatis nomen armaverat, ac potestatem imperialem nimia crudelitate polluerat, ut si qui tunc veri dei cultum profiteri auderent, sparsis ubique militum turmis vel ad supplicia vel ad necem raperentur. Hac vero vacatione barbaris data prorsus in religionem commoverat arma. Igitur in Galliam properans ad Alpium Apenninarum aditum venit. Transmeantibus iter Alpium post aridam (arduam s.aridam) et horridam viam subito ęqualis loci campestris occurrit grata planities. Quo in loco oppidum factum est, quod Octodorus nomen accepit, circa quod [aut] irrigua fluminibus prata et agrorum fertilis cultura protenditur. Deinde Rodani fluminis validus cursus offertur, qui mole sua leniter fluens regionis ipsius gratiam propria amenitate commendat. Transcensis igitur Alpibus Maximianus Cesar Octodorum venit, ibique sacrificaturus idolis suis convenire exercitum iubet atroci proposita iussione, ut per aras demonibus consecratas iurarent coęqualibus sibi animis contra Bagaudarum turbas esse pugnandum, christianos vero velut inimicos diis suis ab omnibus persequendos. Quod ubi primum pervenit ad noticiam Thebeę legionis preteriens Octodorum opidum ad locum, cui Agauno nomen est, celeriter pervenit, ut duodecim milium spacio ab Octodoro separata necessitatem committendi sacrilegii (in marg.adi.) preteriret. Quo in loco vastis rupibus ita Rodani fluminis cursus artatur, ut commeandi facultate subtracta constratis pontibus viam fieri (lacuna) itineris necessitas imperaret. Undique tamen inminentibus saxis parvus quidem sed amenus irriguis fontibus campus includitur, ubi fessi milites lectionis Thebee post laborem tanti itineris residerunt.

(3) III Maximianus Cesar, dum ad sacramenta superius memorata cunctos in exercitu suo colligeret ac cogeret, agnovit pretergressam, ut diximus, legionem. Subito iracundie furore completus satellites mittit, ut legionem ad sacramentorum suorum sacrilegia revocarent. Erat in eadem legione primicerius Mauricius et signifer Exuperius et Candidus senator, qui ita commilitonibus suis preerant, ut amore potius ęqualitatis quam terrore militari obedienda preciperent, Requirunt itaque quid Maximianus Cesar ira dictante mandasset. Dictum ab his est, quod Cesar iusserat, milites omnes inmolasse hostias, libasse sacrificia et sacramenta fanatici ordinis prebuisse, iubere Cesarem, ut legio festinanter revertens [ad] commilitonum pareret exemplo. Tunc qui preerant legioni miti affatu dedere responsum, ob hoc pretergressos se Octodorum, quia iam fama ad eos sacrificiorum ordinem detulisset, fas sibi visum esse, ne demonum aras Christianorum videret obtutus. Esse sibi in animo deum vivum colere et traditam orientali more religionem usque in finem vitę perhenniter custodire, ad bellorum usum paratam esse legionis virtutem, ad committenda vero sacrilegia, sicut [Cesar] praecepit, Octodorum non redire.

(4) Reversi itaque satellites nunciaverunt obstinatos esse animos legionis nec velle preceptis imperatoriis obedire. Tunc Maximianus Cesar iracundię nimietate succensus ad hanc vocem subito furoris prosilivit: "Ergone milites mei imperatoria praecepta et sacrorum meorum ordinem spernunt! Statuenda erat vindicta publica [etiam] si tantum maiestatem regiam contempnere voluissent; iungitur despectui meo cęlestis iniuria et mecum pariter religio Romana contempnitur. Senciat contumax miles me non solum mihi sed etiam numinibus meis me posse dare vindictam; iam nunc fidissimorum meorum turba festinet, decimum quemque morti funesta sors prebeat, discant ęqualium neces quos ordo premiserit moriendi, qualiter Maximianus vel sibi vel numinibus suis hac severitate dederit ultionem!"

(5) Post hanc vocem apparitoribus iussio infesta porrigitur, ad legionem velociter properatur, crudelia precepta reserantur. Traduntur neci quos ordo reperit numerandi, leti percussoribus cervices praebent solaque inter eos erat de gloriosę mortis acceleratione contencio. Perfecto itaque scelere ut Octodorum legio redeat iubetur. IIII Tunc Mauricius [primicerius] paululum a satellitibus regis segregatus convocat legionem et hac oratione sanctiores alloquitur: "Gratulor virtuti vestrę, commilitones mei optimi, quod amore religionis nullam vobis Cesaris precepta attulere formidinem; gaudentibus quodam modo animis tradi ad necem gloriosam commilitones vestros vidistis, quibus timui ne quisquam, quod armatis facile est specie defensionis, beatissimis funeribus manus obvias ferre temptaret! Iam mihi ad huius rei interdictum Christi nostri parabatur exemplum, qui exemptum vagina gladium apostoli proprię vocis iussione recondidit, docens maiorem armis omnibus Christianę confidentię esse virtutem. Hic deus Christus plane mentes vestras manusque prohibuit, ne quisquam divino operi mortalibus obviaret dextris. Quin immo cępti operis fidem perhenni religione complete! Hactenus exempla sacris inserta codicibus legebamus; iam nunc per nosmet ipsos quos sequi deberemus aspeximus. Ecce vallatus sum commilitonum meorum corporibus, quos de latere meo funestus satelles eripuit, aspersus sum cruore sanctorum et sacri sanguinis reliquias vestibus meis porto et dubito eorum sequi necem, quorum gratulans admiror exemplum? Non magnopere curandum est, quid imperator iubeat, qui sorte mihi mortalitatis ęqualis est. Si habere aliquid virium imperatoria precepta potuissent, circa beatissimorum trium puerorum corpora regis Persarum valuisset incendium nec contempnere leonum rugitus lacu clausus propheta potuisset. Sacramenta olim nos dedisse memini quod contemptu lucis istius et desperatione vitę defensare rem publicam deberemus; iam tunc promisi corporis mei vilitatem et spopondi hanc imperatoribus fidem nec tamen mihi ullus tunc regna cęlestia promittebat. Quid Christo spondente faciendum est, si hoc potuimus milicię devotione promittere? Quin immo, commilitones fortissimi, olim devotas animas subdamus preciosissime passioni, sit nobis virilis animus, fides inviolata permaneat! Iam cerno ante tribunal Christi stantes eos, quos neci paulo ante satelles regius deputavit; illa vera gloria est, quę ęternitatem beate vitę huius brevitate meretur. Ęquali omnes animo, una voce responsum satellitibus demus, id nuncia: "Milites quidem tui sumus, o Cesar, et ad defensionem rei publicę Romanę arma suscepimus nec umquam aut desertores bellorum aut proditores milicię fuimus aut ignavę formidinis meruimus subire flagicium. Tuis enim obtemperaremus preceptis nisi instituti legibus christianis demonum cultus et aras semper pollutas sanguine vitaremus. Comperimus precepisse te, ut aut sacrilegiis pollueres Christianos aut punires. Non inquiras longius latitantes, omnes nos Christianos esse cognosce; habebis potestati tuę subdita omnium corpora, auctorem vero suum respicientes Christum animas non tenebis." Hęc sicut vir sanctus dixerat, legionis probatur assensio et Cesari per satellites nunciatur.

(6) Tunc Cesar inclementi precepit iussione, ut iterum decimus renovatę crudelitatis ordo (ordine s.ordo) consumeretur. V Post hanc vocem ad legionem velociter properatur, crudelia precepta peraguntur, reliqui ut Octodorum redeant iubetur. Tunc Exuperius, quem principem vel campiductorem superius memoravi, arreptis legionis suę signis hac circumstantes oratione confirmat: "Tenere me, commilitones optimi, secularium quidem bellorum signa perspicitis, sed non ad hęc arma provoco, non ad hęc bella animos vestros virtutemque cohortor; aliud nobis eligendum est preliorum genus, non per hos gladios potestis ad regna cęlestia properare . Robur nobis opus est animorum; invictaque defensio [est] fidem, quam deo promisimus, in ultimis custodire. Iam de commilitonum nostrorum gloria, quam divino cernebat obtutu, Mauricius est locutus, ego vobis victoriam plenam, si Christo creditis, repromitto. Proiciant vestrę dextre arma ista cum signis militaribus, prestabit hoc Christus, ut mox in ipso cęlesti, sicut promittitur, regno alia vobis Exuperium vestrum videatis signa monstrantem. Vadat quin immo satelles funestus et hęc truculento regi nunciet: "Milites sumus, imperator, tui, sed tamen conliberi servi profitemur esse dei. Tibi miliciam debemus, illi innocentiam. A te stipendium laboris accepimus, ab illo vitę exordium sumpsimus. Sequi imperatorem in hoc nequaquam possumus, ut auctorem nostrum negemus deum, auctorem nolis velis tuum. Non nos adversum te, imperator, armavit ipsa, quę fortissima est in periculis, desperatio. Tenemus ecce arma et non resistimus, quia magis mori quam occidere volumus, et innocentes interire quam noxii vivere preoptamus. Si quid in nos ultra statueris, ignem, tormenta, ferrum subici parati sumus. Christiani sumus, persequi Christianos non possumus. Inexuperabiles legionis istius animos Cesar agnoscat; tela proicimus; exarmatas quidem dexteras satelles tuus, sed armatum fide catholica pectus inveniet. Occide, prosterne, resecandas gladiis percussoribus cervices prebemus intrepidi; hęc nobis iocundiora sunt, dummodo te cum sacrilegiis tuis contempnamus ad regna iam nunc cęlestia properantes." Flagrabat enim iam tunc in beatissimis viris martyrii gloriosus ardor. Hęc mandata legionis remeans ad Maximianum Cesarem satelles nunciat.

(7) At ille, quasi nihil iterato fuisset scelere perpetratum, ire propere exercitum iubet et circumfundi imperat legionem nullumque de tanto sanctorum exercitu precepit relinqui. Ventumque ita est, circumsistit beatam legionem turba carnificum, omnis ętas sine discretione perimitur lanianturque beata corpora et devotas deo animas fideli mortis professione commendant. Operta est terra illic in morte procumbentibus corporibus iustorum, fluxeruntque preciosi sanguinis rivi. Quę umquam rabies absque bello tantam humanorum corporum stragem dedit, qui contempserunt rem presentium ob spem futurorum. Sic interfecta est illa plane angelica legio, que ut credimus cum illis angelorum legionibus iam collaudant deum in cęlis. Peracta tandem cede inter omnes sanctorum percussores preda dividitur. Namque Maximianus facultatem dederat, ut quisquis legionis illius militem iugulasset, interempti spoliis uteretur. Divisa igitur omnium preda ad vescendum epulandumque victrix turba consedit.

(8) VI Interea veteranus quidam ultimę ętatis senio fatigatus, nomine Victor, ad contaminatum cedibus locum itineris necessitate deductus est, et dum ad epulas pro ętatis veneratione ab omnibus rogaretur, inquirere cępit, quęnam esset causa leticię, quod inter tot corpora peremptorum gaudentes exultantesque possent milites epulari. Dictum a quodam est, quod legio Christianę religionis studio cerimonias Romanas cultumque deorum pariter cum imperatoris iussionibus contempnere voluisset dataque neci esset, ut disciplinę militaris traditus ordo severius teneretur. Tunc Victor alte gemitum trahens graviterque suspirans detestatus convivas detestatusque convivium simul exclamabat: "Heu me, qui per tot annorum miliciam ad hanc infelicem ętatem perveni et in hac legione militari non merui; quam bene inter tales gloriosę mortis honore donatus finem vitę invenire potuissem! Saltem si commilitoni indignus eram vel me ante actę horę viandi necessitas detulisset, ut senilis pectoris cruor tantorum virorum victimis misceretur, optuleram hoc corpus neci, dummodo tantę laudis consortio non carerem." Talia dicentem profanorum turba statim vallavit, quę utrum Christianus esset respondere minaciter iubet.

(9) At ille, paululum oculos ad cęlum erigens, tali percontantibus sermone respondit: "Longus me videndi usus ad hanc, quam videtis, perduxit ętatem. Quęcumque enim in hoc mundo aguntur aut studium repperit aut rerum volubilitas agit aut varius semper casus infestat; quodcumque volumus, optamus, scimus aut cupimus, totus mundus caligine submersus tenebris circumfluentibus latet, nisi nobis aut viam Christus ostenderit aut lumen Christus effulserit. Quod ego fideli mente perpendens, utinam ultimo contester affectu! Quod si me ad tempus paulo ante trucidatę legionis itineris necessitas detulisset, conviviis vel epulis vestris horum funerum consortium pretulissem. Sed etiam nunc prestabit Christus, ut Christianum me vel post professionem meam transire ulterius per beata funera non sinatis." Hęc eo loquente subito percussoris obtruncat insania. Ita vir sanctus consortium sanctorum celeri confessione promeruit cęterisque martyribus in eo loco sicut morte ita est honore coniunctus.

(13) Hęc nobis tantum de numero sanctorum istorum comperta sunt nomina, id est Mauricii, Exuperii, Candidi, Innocentii, Victoris atque Vitalis; cętera vero nobis quidem incognita sed in libro vitę sunt scripta.

(14) Nam ex eadem legione fuisse dicuntur etiam illi martyres Ursus et Victor, quos Solodoro passos fama confirmat. Solodorum vero castrum est super Arulam (in marg.: vel Arole) fluvium, non longe a Reno flumine positum.

(15) Opere etiam precium est illud indicare, quis deinde Maximianum trucem tyrannum exitus consecutus sit. Cum dispositis insidiis genero suo Constantino, tunc regnum tenenti, mortem moliretur, deprehenso dolo ipsius apud Massiliam captus nec multo post strangulatus teterrimoque hoc supplicio affectus impiam vitam digna morte finivit.

(16) At vero beatissimorum martirum corpora [post] multos passionis annos a Theodoro, illius loci epo, revelata traduntur. In quorum honore cum construeretur ęcclesia, quę vastę nunc adiuncta est rupi, quid miraculi tunc apparuerit nequaquam tacendum putavi.

(17) Accidit ut inter reliquos artifices, qui invitati ad hoc opus convenisse videbantur, quidam adesset faber, quem adhuc gentilem esse constaret. Hic cum dominico die, quo cęteri ad expectanda huius diei festa abscesserant, in fabrica solus substitisset, in illo secreto se subito clara luce manifestantibus sanctis hic idem faber rapitur atque ad pęnam vel ad supplicia distenditur, et visibiliter turbam martyrum cernens, verberatus etiam increpatur, quod vel die dominico ęcclesię solus deesset, vel illud fabricę opus sanctum suscipere gentilis auderet. Quod ideo factum misericorditer a sanctis constitit, ut faber ille consternatus et territus salutare sibi nomen posceret statimque Christianus effectus est.

(18) Neque illud in sanctorum miraculis pretermittam, quod perinde clarum atque omnibus notum est: Materfamilias Quinti, egregii atque honorati viri, cum ita paralisi fuisset obstricta, ut etiam pedum usus negaretur, a viro suo ut illuc per multorum itineris spacium deferretur poposcit. Quo cum pervenisset, sanctorum martyrum basilicam famulantium manibus illata pedibus ad diversorium rediit ac sanitate de premortuis restituta membris miraculum suum ipsa circumtulit.

(19) Hęc duo tantum miracula passioni sanctorum inserenda credidi. Cęterum satis multa sunt, quę vel in purgatione demonum vel in reliquis curationibus cottidie illic per sanctos martyres domini virtus operatur.

(20) Neque enim hoc omittendum est, quod per longum temporis tractum beati Innocentii martyris membra Rodanus revelavit. Iugi enim illuvię vicinum in se cespitem vergens religiosa quadam soli pernitie ad sepulturam martyris famulatrix unda pervenit. Prolatas namque reliquias leniter lambens non ideo a sinu terrę protulit ut in gurgitis sui procellam demergeret, sed ob gloriosam devotionem intra ambitum basilicę cęteris martyribus sepultura preciperet sociari. Nec non ut credimus idcirco deus, qui est innocentię verus amator, longe post passionem sacratissimę legionis innocenti unda Rodani fluminis famulante revelavit martyris sui Innocentii inclita membra, ut et aquas exinde sanctificaret et fidelibus populis patrocinium provideret. Cuius translationem a sanctę recordationis Domiciano Genevense et Grato Augustanę urbis vel Prothasio, tunc temporis illius loci epis celebratam recolentes cotidiano devocione et laudibus frequentamus, adiuvante domino nostro Iesu Christo, qui vivit et regnat in secula seculorum. Amen.

[Sequuntur laudes.]