(1) Temporibus Diocletiani, quondam rei publicę Romanę principis, cum ad imperium totius orbis fuisset electus, [omnesque..perspiceret] ad consortium imperii vel laboris olim sibi commilitonem Herculum Maximianum Cesarem fecit eumque contra Amandum et Helianum, qui in Bagaudarum nomen pręsumptione servilia arma commoveraⁿt, ad Galliam destinavit. Cui ad supplementum exercitus legionem Thebeam ex orientalibus militibus ire praedixit. Quę legio sex milia sexcentos sexaginta sex viros validos animis et instructos armis antiquorum Romanorum habebat exemplum. Hi igitur milites Christianę ^qui religionis ritum orientali traditione susceperant ab Ierusolimitanę urbis epo fidem sacramque virtutem armis omnibus praeponebant. Ad urbem quippe Romam itinere attingentes eandem Christianitatis fidem, quam acceperant, apud beatum Marcellinum [predicte Romane urbis]pontificem confirmantes, ut ante gladio interirent quam sacram fidem Christi, quam acceperant, violarent. Recepti igitur a Diocletiano iubentur, ut post Maximianum collegam iter, quod cęperant, Galliis tenderent.

(2) Maximianus Cęsar [usu quidem - polluerat] in Galliam properans ad Alpium Pinninarum aditum venit [2,2─4 Transmeantibus - commendat]. Transcensis Alpibus [Maximianus Cesar] Octodorum venit ibique sacrificaturus idolis suis convenire exercitum suum iussit atroci proposita iussione ut per aras demonibus consecratas iurarent ęqualibus animis contra Bagaudarum turbas esse pugnandum, christianos vero velut inimicos diis suis ab omnibus persequendos. Quod ubi primum pervenit ad noticiam Thebeę legionis preteriens Octodorense oppidum ad locum, cui Agauno nomen est, celeriter properavit, ut octo milium spacio ab Octodoro separata necessitatem committendi sacrilegii preterisset. [Acaunum accolae interpretatione Gallici sermonis saxum dicunt]. Quo in loco ita vastis rupibus Rodani fluminis cursus artatur, ut commeandi facultate subtracta constratis pontibus viam fieri itineris necessitas imperaret. Undique tamen imminentibus saxis parvus quidem sed amenus irriguis fontibus campus includitur, ubi fessi milites legionis Thebeę post laborem tanti itineris resederant.

(3) Maximianus Cęsar, dum ad sacramenta [superius memorata] cunctos in exercitu suo cogeret, agnovit pretergressam [ut diximus] legionem. Subito [iracundiae] furore completus satellites mittit, ut legionem ad sacramentorum suorum sacrilegia revocarent. Erat in eadem legione primicerius Mauricius et signifer Exsuperius et Candidus senator, qui ita commilitonibus suis preerant, ut amore potius divinitatis quam terrore militari obędienda preciperent, viri in rebus bellicis strenui et virtute nobiles, sed fide in deo nobiliores. Erga imperatorem fortitudine, erga Christum devotione certabant. Evangelica praecepta sub armis custodientes reddebant quę dei erant deo, et quę Cęsaris Cęsari restituebant. Requirunt itaque quid Maximianus Cęsar [ira dictante] mandasset. Dictum ab his est [quos Cesar - praebuisse], iubere Cesarem, ut legio festinanter revertens ad commilitonum se prepararet exemplum. Tunc hi qui pręerant legioni miti affato dixerunt [3,6─8 praetergressos- custodire] ad bellorum usum paratam legionis esse virtutem, ad committenda vero sacrilegia, sicut Cesar precepit, Octodorum non redire.

(4) Reversus itaque satelles nunciat obstinatos esse animos legionis nec velle preceptis imperatoris obędire. Tunc Maximianus iracundię nimietate succensus [4,2─6 ad hanc vocem - ultionem] ad legionem satellites mittens, (=PE 6,1:) decimum quemque ex eadem multitudine gladio feriri iubet, quo facilius cęteri Cęsaris praecepto perterriti obędiant.

(5) Post hanc iussionem [parituris - porrigitur] ad legionem velociter properatur, crudelia precepta reserantur. Traduntur neci quos ordo repperit numerandi, lęti percussoribus cervices prębent solaque inter eos erat de gloriosę mortis occupatione contentio. Perfecto itaque scelere ut Octodorum legio redeat iubetur. Tunc Mauricius [paululum - segregatus] convocat legionem et hac oratione sanctiores alloquitur: "Gratulor virtuti vestrę, commilitones optimi, quod amore religionis nullam vobis Cesaris preceptum attulit formidinem, [gaudentibus - quisquam] neque, quod armatis facile est, specie defensionis satellitibus manus obviam afferre temptastis!

[5,7─17 Iam mihi - passioni] Sit nobis itaque virilis animus, fides inviolata [permaneat]! Subdamus devotos animos prętiosissimę passioni.! [5,18─20 Iam cerno - Aequali omnes animo] Demus omnes una voce responsum satellitibus: "Milites quidem, Cesar, tui sumus; [et ad defensionem - flagitium] tuisque etiam nunc obtemperamus preceptis nisi instituti legibus christianis demonum cultus et aras semper pollutas sanguine vitaremus. [5, 23─24 comperimus - latitantes] Nos omnes Christianos esse cognosce; habebis potestati tuę subdita omnium corpora, auctorem vero suum respicientes Christum, Christianas animas non tenebis." [5,25 Haec sicut - nuntiatur]

(6) Lc V Audiens igitur Cęsar per satellites assensionem legionis praesenti praecepit iussione, ut iterum decimum renovatę crudelitatis ordo consumeret. Post hanc vocem ad legionem velociter properatur, crudelia pręcepta peraguntur, reliqui vero ut Octodorum redeant iubetur. Tunc Exuperius signifer [quem ante - signis] hac circumstantes oratione alloquitur: "Tenere me, commilitones optimi, secularium quidem bellorum signa perspicitis, sed non ad hęc arma provocor, non ad hęc bella animos vestros virtutemque cohortor; aliud nobis genus eligendum est preliorum, non per hos gladios potestis ad regna cęlestia properare. Robur nobis opus est animorum, invicta defensio, fidem, quam deo promisimus, in ultimis custodire. Iam de commilitonum nostrorum gloria, eam quam divino cernebaⁿt obtutu,- superest, ut victori deo gratias agamus- tunc gloriosus vir Mauricius est locutus. VI Ego vobis victoriam plenam, si Christo creditis, repromitto. Proiciant dexterę nostre arma ista cum signis militaribus, pręstabit hoc Christus, ut mox in ipso cęlesti, sicut promittitur, regno alia vobis Exuperium vestrum videatis signa monstrare. Vadat quin immo funestus satelles et hęc truculento regi nunciet: "Milites sumus, imperator, tui, sed tamen servitutem liberam confitemur deo. Tibi militiam debemus, illi innocentiam. A te stipendium laboris accepimus, ab illo vitę exordium sumpsimus. Sequi in hoc imperatorem non possumus, ut auctorem nostrum negemus deum, auctorem velis nolis tuum. [.......] Non nos adversum te, imperator, armavit ipsa, que fortissima est in periculis, desperatio. Tenemus arma et non resistimus, quia mori magis quam vivere parati sumus, et innocentes interire quam noxii vivere praeoptamus. Si quid in nos ultra statueris, igni, tormento, ferro subici parati sumus. Christiani sumus, persequi Christianos non possumus. Insuperabiles istius legionis animos agnosce!" [5,10─11 tela proicimus-properantes] Hęc mandata legionis remeans ad Maximianum Cęsarem satelles nunciat.

(7) At ille, quasi nichil iteratum fuisset sceleris perpetratum, ire propere exercitum iubet et circumfundi imperat legionem nullumque de tanto sanctorum exercitu precepit relinqui . Ventum itaque est et circumsistit beatam legionem turba carnificum, omnis ętas sine discretione perimitur lanianturque beatorum corpora et devotas deo animas fideli mortis professione commendant. Operta est terra illic procumbentibus in morte corporibus iustorum, fluxeruntque preciosi sanguinis rivi. Quę unquam rabies absque bello tantam humanorum corporum stragem dedit, [.....] quę contempsit rem pręsentium ob spem futurorum. Sic interfecta est illa plane Tebeorum legio, quę ut credimus cum illis angelorum legionibus iam collaudant deum in celis. Peracta tandem cede inter omnes sanctorum percussores praeda dividitur. Namque Maximianus facultatem dederat, ut, quisqu^is legionis illius militem iugulasset, interemptor illius spoliis uteretur. Divisa igitur omnium praeda ad vescendum epulandumque victrix turba consedit.

(8) Post hęc quidam Victor senex, [ad contaminatum locum] itineris necessitate ibidem deductus est. Qui dum ad epulas pro ętatis veneratione ab omnibus rogaretur, requirere coepit, quęnam esset causa lęticiae, quod inter tot corpora interemptorum gaudentes exultantesque possent milites epulari. Dictum a quodam est, quod religione Christianę legis et studio cerimonias Romanas cultumque deorum pariter cum imperatoris iussionibus contemnere voluissent dataque neci essent, ut disciplinę militaris traditus ordo severius teneretur. Tunc Victor alte gemitum [trahens - graviterque] suspirans detestatus convivas detestans et convivium exclamat: "Heu me, qui per tot annorum militiam ad hanc] legionem militare non merui; quam bene inter tales gloriosę mortis honore donatus finem vitę invenire potuissem! [saltim - carerem]" Talia dicentem profanorum statim turba vallavit, quę utrum Christianus esset respondere minaciter iubet.

(9) At ille intrepidus (=PE 12,3:) Christianum se fore et semper futurum esse respondit. Tunc subito percussorum ei caput obtruncat insania et ita vir sanctus celeri confessione consortium promeruit cęterorum martyrum. In eo loco sicut morte ita honore coniunctus est regnante domino nostro Iesu Christo, cui est honor et gloria in secula seculorum. Amen.