[Prologus Eucherii] Sanctorum passionem martyrum, qui Agaunum locum glorioso sanguine illustrarunt, pro honore gestorum stilo explicamus, ea utique fide, qua ad nos martyrii ordo pervenit. Nam per succedentium relationem rei geste memoriam nondum intercepit oblivio. Et si pro martyribus singulis singula loca, que eos possident, vel singule urbes insignes habentur, nec immerito, quia pro deo summo pretiosas animas refundunt, quanta excolendus est reverentia sacer ille locus Agaunensium, in quo tot pro Christo martyrum milia ferro cesa referuntur! Nunc etiam ipsam beatissime passionis causam loquamur.

(1) Diocletianus, Romane rei publice princeps, cum ad imperium totius orbis fuisset electus omnesque provincias turbari quorundam presumptione perspiceret, ad consortium imperii vel laboris olim [sibi] commilitonem Herculium Maximianum Cęsarem fecit eumque contra Amandum et Elianum, qui in Bagaudarum nomen presumptione servili arma commoverant, ad Galliam destinavit. Cui ad supplementum exercitus legionem Thebeam ex orientalibus militibus ire predixit. Que legio sex milia sexcentos sexaginta sex viros validos animis et instructos armis antiquorum Romanorum habebat exemplo.

(30) Excerptum ex Legenda aurea: Dicti sunt autem Thebei a civitate sua que Thebea nuncupata est. Est autem ipsa regio in partibus orientis ultra fines Arabie, habilis operibus, fructibus fertilis, arboribus delectabilis. Habitatores vero regionis illius dicuntur esse magni corporibus, armis strenui, bello fortissimi, callidi ingenio, sapientia locupletissimi. Ipsa quoque civitas centum portas habuit et super Nilum fluvium qui de paradiso egreditur [et Gyon dicitur] sita fuit. De qua dicitur:'Ecce, vetus Thebe centum iacet obruta portis'. His Iacobus frater domini verbum domini predicavit et fidem Christi eos perfecte docuit.

(1a) Hi igitur milites Christiane religionis ritum orientali traditione susceperant a Iherosolimitane urbis epo fideiqueque sacre virtutem armis omnibus praeponebant. Ad urbem quippe Romam itinere attingentes eandem Christianitatis fidem, quam acceperant, apud beatum Marcellinum, predicte Romane urbis pontificem, confirmaverunt, ut ante gladio interirent quam sacram fidem Christi, quam acceperant, violarent. Recepti igitur a Diocletiano Cesare, ut post Maximianum collegam iter, quod ceperant, Gallias tenderent, profecti sunt.

(2) Maximianus Cesar, in usu quidem militie bellis aptus sed idolorum specialis cultor, ferus animo, avaritia crudelis, libidini deditus ceterisque vitiis obsessus serenitatem imperatoriam nimia crudelitate polluebat. Igitur in Galliam properans [ad] Alpium Penninarum aditum venit. Transmeantibus iter Alpium post arduam et horridam viam subito equalis loci campestris occurrit grata planities. Quo in loco oppidum factum est, quod Octodorus nomen accepit, circa quod irrigua fluminibus prata et agrorum fertilis cultura porrigitur, precipue deinde Rodani fluminis validus cursus offertur. Transcensis igitur Alpibus Maximianus Cesar Octodorum venit ibique sacrificaturus idolis suis convenire exercitum iussit atroci proposita iussione ut per aras demonibus consecratas iurarent equalibus [sibi] animis sibi contra Baugaudarum turmas esse pugnandum, christianos vero velut inimicos diis suis ab omnibus persequendos. Quod ubi primum pervenit ad notitiam Thebaide legionis preteriens Octodorense oppidum ad locum, cui Agauno nomen est, celeriter properavit, ut octo milium spatio ab Octodoro separata necessitatem committendi sacrilegii pręteriret. Quo in loco ita vastis rupibus Rodani fluminis cursus artatur, ut commeandi facultate subtracta confractis pontibus viam fieri itineris necessitas imperarit. Undique tamen imminentibus saxis parvus quidem sed amenus irriguis fontibus campus includitur, ubi fessi milites legionis Thebeae post laborem tanti itineris resederant. O quanta reverentia excolendus est sacer locus iste, in quo tot pro Christo martyrum milia ferro Cesaris puniuntur!

(3) Maximianus Cesar, dum ad sacramenta superius memorata cunctos in exercitu suo cogeret, agnovit pretergressam, ut diximus, legionem. Subito iracundie furore completus satellites mittit, ut legionem ad sacramentorum suorum sacrilegia revocarent. Erat in eadem legione primicerius Mauricius et signifer Exuperius et Candidus senator, qui ita commilitonibus suis preerant, ut amore potius divinitatis quam terrore militari obedienda preciperent, viri in rebus bellicis strenui et virtute nobiles, sed fide in deo nobiliores. Erga imperatorem fortitudine, erga Christum devotione certabant. Evangelici precepti sub armis custodes reddebant que dei erant deo, et que Cesaris Cesari restituebant. Requirunt itaque quid Maximianus Cesar ira dictante mandasset. Dictum ab his est, quos Cesar miserat, milites omnes immolasse hostias, libasse sacrificia et sacramenta fanatici ordinis prebuisse, iubere Cesarem, ut legio festinanter revertens commilitonum pareret exemplo. Tunc hi qui preerant legioni miti affatu dedere responsum, ob hoc se transgressos Octodorum, quia iam fama ad eos pervenerat de ordine sacrificiorum, fas sibi visum esse, ne demonum aras Christiani contaminari viderentur, deum vivum colere, et traditam orientali more religionem usque ad diem vite perhenniter custodire, ad bellorum usum paratam legionis esse virtutem, ad committenda vero sacrilegia, sicut Cęsar precepit, Octodorum non redire.

(4) Reversus itaque satelles nuntiat obstinatos esse animos legionis nec velle preceptis imperators obedire. Tunc Maximianus Cesar iracundie nimietate succensus ad hanc vocem subito furore prosilivit dicens: "Ergone milites mei imperatoria precepta et sacrorum meorum ordinem spernunt! Sanciendum erit vindicta publica etiam si tantum maiestatem regiam contempnere voluissent; iungitur despectui meo celestis iniuria et mecum pariter religio Romana contempnitur. Sentiat contumax miles me non solum michi sed etiam diis meis dare posse vindictam; iam fidissimorum meorum turba festinet, decimum quemque morti funesta sors prebeat, discant equalium necem quos ordo premiserit moriendi, qualiter Maximianus vel sibi vel diis suis hac severitate dederit ultionem!"

(5) Post hanc vocem apparitoris iussio infausta porrigitur, ad legionem velociter properatur, crudelia pręcepta reserantur. Traduntur neci quos ordo repperit numerandi, leti percussoribus cervices prebent solaque inter eos erat de gloriose mortis occupatione contentio. Perfecto itaque scelere ut Octodorum legio redeat iubetur. Tunc Mauritius primicerius paululum a satellitibus regis segregatus convocat legionem et hac oratione sanctiores alloquitur: "Congratulor vestre virtuti, commilitones optimi, quod amore religionis nullam vobis Cesaris preceptum attulit formidinem; gaudentibus quodam modo animis tradi ad necem gloriosam commilitones vestros vidistis. Quam timui ne quisquam, quod armatis facile est specie defensionis, beatissimis funeribus manus obviam temptaret afferre! Iam michi ad huius rei interdictum Christi nostri parabatur exemplum, qui exemptum vagina apostoli gladium proprie vocis iussu recondidit, docens maiorem armis omnibus Christiane confidentie esse virtutem. Hic deus Christus plane mentes vestras manusque prohibuit, ne quisquam divino operi mortalibus dextris obviasset. Quin immo cepti operis fidem perhenni religione complete! Hactenus exempla sacris inserta codicibus legebamus; iam nunc per nosmet ipsos quos sequi deberemus aspeximus. Ecce vallatus sum commilitonum meorum corporibus, quos de latere meo funestus satelles abstraxit, aspersus sum cruore sanctorum et sacri sanguinis reliquias vestimentis meis porto et dubito eorum sequi necem, quorum gratulans ammiror exemplum? [Et] Vacat cogitare quid imperator iubeat, qui sorte michi mortalitatis equalis est. Sed si quid habere virium imperatoria precepta potuissent, circa beatissimorum trium puerorum corpora regis Caldeorum valuisset incendium nec contempnere ora leonum lacu clausus nec evadere potuisset propheta. Sacramenta olim nos dedisse memini quod contemptu lucis istius et despectu vite defensare rem publicam deberemus; iam tunc promisi mei corporis vilitatem et spopondi hanc imperatoribus fidem nec tamen michi ullus tunc regna celestia promittebat. Quid Christo spondente faciendum est, si hoc potuimus militie devotione promittere? Quin immo, fortissimi commilitones, olim devotas animas subdamus pretiosissime passioni, sit nobis virilis animus, fides inviolata permaneat! Iam cerno ante tribunal Christi stantes eos quos neci paulo ante satelles regius deputavit; illa vero gloria est, quae eternitatem beatam vite huius brevitate mercatur. Aequali omnes animo, una voce responsum satellitibus demus, [id nuntiemus]: "Milites quidem, Cesar, tui sumus et ad defensionem rei publice Romana arma suscepimus nec umquam aut desertores bellorum aut proditores militie fuimus aut ignavie vel formidinis meruimus subire flagitium. Tuis etiam obtemperaremus preceptis nisi instituti legibus christianis demonum cultus et aras semper pollutas sanguine vitaremus. Comperimus precepisse te, quod aut sacrilegiis pollueres Christianos aut denis interfectis nos velle terrere. Non inquiras longius latitantes, nos omnes Christianos esse cognosce; habebis potestati tue subdita corpora omnium, auctorem vero suum respicientes Christum animas non tenebis." Hec ut vir sanctus dixerat, legionis probatur assensio et Cęsari per satellites nuntiatur.

(6) Tunc Cesar inclementi precepit iussione, ut iterum decimum renovate crudelitatis ordo consumeret. Post hanc vocem ad legionem velociter properatur, crudelia precepta peraguntur, reliqui vero ut Octodorum redeant iubentur. Tunc Exuperius, quem ante principem vel campiductorem superius memoravi, correptis legionis sue signis hac circumstantes oratione confirmat: "Tenere me, commilitones optimi, secularium quidem bellorum signa conspicitis, sed non ad hec arma provoco, non ad hec bella animos vestros virtutemque compello; aliud nobis genus eligendum est preliorum, non per hos gladios potestis ad regna celestia pervenire. Robur nobis opus est animorum; invictaque defensio fidem, quam deo promisimus, in ultimis custodire. Iam de commilitonum nostrorum gloria, qui iam divinum cernunt obtutum, gloriosus vir Mauricius est locutus, ego vobis victoriam plenam, si Christo creditis, repromitto. Proiciant dextre vestre arma ista cum signis militaribus, prestabit hoc Christus, ut mox in ipso celesti, sicut promittitur, regno alia vobis Exuperium vestrum videatis [signa] monstrare. Vadat quin immo funestus satelles et hec truculento regi nuntiet: "Milites sumus, imperator, tui, sed tamen servi, quod libere confitemur, dei. Tibi militiam debemus, illi innocentiam. A te stipendium laboris accipimus, ab illo vite exordium sumpsimus. Sequi imperatorem in hoc nequaquam possumus, ut auctorem nostrum negemus deum, auctorem vero velis nolis tuum; non nos adversum te, imperator, armavit ipsa, que fortissima est in periculis, desperatio. Tenemus arma et non resistimus, quia mori magis quam occidere volumus et innocentes interire quam noxii vivere preoptamus. Si quid in nos ultra statueris, ignem tormenta ferrum subici parati sumus; Christiani sumus, persequi Christianos non possumus. Inexpugnabiles legionis istius animos, Cesar, recognosce; tela proicimus; et exarmatas quidem dexteras satelles tuus, sed armatum fide catholica pectus inveniet. Occide, prosterne, secandas gladiis percussoribus cervices prebemus intrepidi; hec nobis iocundiora sunt, dummodo [quia] te cum sacrilegiis tuis contempnamus ad regna iam nunc celestia properantes." Flagrabat enim iam tunc in beatissimis viris martyrii gloriosus ardor. Hec mandata legionis remeans ad Maximianum Cesarem satelles nuntiat.

(7) At ille, quasi nichil iterato fuisset scelere perpetratum, ire propere exercitum iubet et circumfundi imperat legionem [nullumque de tanto sanctorum exercitu precipit relinqui. Ventum itaque est, circumsistit beate legioni] turba carnificum, omnis etas sine discretione perimitur laniantur[que] beata corpora et devotas deo animas fideli mortis professione commendant. Operta est terra illic procumbentibus in morte corporibus iustorum, fluxeruntque preciosi sanguinis rivi. Que umquam rabies absque bello tantam humanorum corporum stragem dedit, quia contempsit rem presentium ob spem futurorum. Sic interfecta est illa plane angelica legio, que ut credimus cum illis angelorum legionibus iam collaudat deum in celis. Peracta tandem cede inter omnes sanctorum percussores preda dividitur. Namque Maximianus facultatem dederat, ut, quisque legionis illius militem iugulasset, interempti spoliis uteretur. Divisa igitur omnium preda ad vescendum epulandumque victrix turba consedit.

(8) Interea veteranus quidam ultime etatis senio fatigatus, nomine Victor, ad contaminanatum cedibus locum itineris necessitate deductus est. Et dum ad epulas pro etatis veneratione ab omnibus rogaretur, requirere cepit, quenam causa esset letitie, quod inter tot corpora interemptorum gaudentes exultantesque possent milites epulari. Dictum a quodam est, quod legio Christiane studio legis cerimonias Romanas cultumque deorum pariter cum imperatoris iussionibus contempnere voluisset dataque neci esset, ut discipline militaris traditus ordo severius teneretur. Tunc Victor alte gemitum trahens graviterque suspirans detestatus convivas detestatusque convivium exclamat: "Heu me, qui per tot annorum militiam ad hanc etatem veni et in hac legione militare non merui; quam bene inter tales gloriose mortis honore donatos finem vite invenire potuissem! Saltem si commilitare indignus eram vel me ante has duas horas viandi necessitas detulisset, ut senilis pectoris cruor tantorum virorum victimis misceretur, obtuleram corpus hoc neci, dummodo tante laudis consortio non carerem." Talia dicentem profanorum statim turba vallavit, que utrum Christianus esset respondere minaciter iubet.

(9) At ille, paululum oculos ad celum erigens, tali percunctantibus sermone respondit: "Longus me usus vivendi ad hanc, quam videtis, perduxit etatem. Quecumque in hoc mundo aguntur aut studium repperit aut rerum volubilitas agit aut varius semper casus infestat; quodcumque volumus, optamus, scimus aut cupimus, totus mundus caligine submersus tenebris circumfluentibus latet, nisi nobis aut viam Christus ostenderit aut lumen Christi effulserit. Quod ego fideli mente perpendens utinam ultimo contester affectu! Quod si me ad tempus paulo ante trucidate legionis itineris necessitas detulisset, conviviis vestris et epulis horum funerum consortium pretulissem. Sed etiam nunc prestabit Christus, ut Christianum me vel ob professionem meam transire ulterius per beata funera non sinatis." Hec eum loquentem subita percussoris obtruncat insania. Ita vir sanctus celeri confessione sanctorum consortium promeruit ceterisque martyribus in eo loco sicut morte ita est honore coniunctus.

(13) Hec nobis tantum de numero istorum et multitudine martyrum comperta sunt nomina. Ista sunt nomina beatissimorum martyrum Mauritii, Exuperii, Candidi atque Victoris; cetera vero nomina nobis quidem incognita, sed in libro vite sunt scripta.

(14) Nam et ex eadem legione fuisse dicuntur etiam illi martyres Ursus et Victor, quos Salodoro passos fama confirmat. Salodorum vero castrum est super Arulam flumen non longe a Rheno positum.

(15) Neque illud est silendum, quem deinde Maximianus progressus exitum consecutus est. Cum dispositis insidiis genero suo Constantino, tunc regnum tenenti, mortem moliretur, deprehensus dolo illius apud Massiliam captus nec post multum strangulatus impiam vitam digna morte finivit.

(20) Neque hoc omittendum est, quod post longum temporis tractum beati Innocentii martyris membra Rhodanus revelavit. Iugi quippe alluvione vicinum in se cespitem vergens religiosa quadam soli pernitie ad sepulturam martyris famulatrix unda pervenit. Prolatas namque reliquias leniter lambens non ideo a sinu terre protulit, ut in gurgitis sui procellam emergeret, sed ob gloriosam devotionem quasi intra ambitum basilice ceteris martyribus sepultura preciperet sociari. Cuius translationem a sancte recordationis Domitiano Gen^evense et Grato Augustane urbis vel Protasio, tunc temporis illius loci epo, celebratam recolentes cotidiana devotione et laudibus frequentamus.

(16) At vero beatissimorum Agaunensium martyrum corpora post multos passionis sue annos sancto Theodoro, illius loci epo revelata traduntur. In quorum honorem cum extrueretur basilica, que vaste tunc adiuncta rupi uno tantum latere acclinis iacebat, sed nunc iubente preclaro meritis Ambrosio, loci illius abbate, denuo edificata biclinis esse dinoscitur.

Quid miraculi tunc apparuerit nequaquam ^tacendum putavi:

(17) Accidit ut inter reliquos artifices, qui invitati convenisse ad hoc opus videbantur, quidam esset aurifex, quem adhuc gentilem esse constaret. Hic cum dominico die, quo ceteri ad expectanda diei eius festa abscesserant, in eadem domo, in qua artem agebat, solus substitisset, in illo secreto se subito manifestantibus sanctis hic idem aurifex rapitur atque ad penam vel ad supplitia distenditur, et visibiliter turbam martyrum cernens, verberatus etiam increpatur, quod vel die dominico ecclesie solus deesset, vel illud ornatum operis sancti suscipere gentilis auderet. Quod ideo misericorditer a sanctis factum constitit, ut aurifex ille consternatus et territus salutare sibi nomen posceret statimque Christianus effectus est.

(18) Neque illud in sanctorum miraculis pretermittam, quod [per] eadem loca incolentibus omnibus notum est: Materfamilias Quinti, egregii atque honorati viri, cum ita paralisi fuisset astricta, ut etiam pedum usus negaretur, a viro suo ut illuc per multum itineris spatium deferretur poposcit. Quo cum pervenisset, sanctorum martyrum basilice famulantium manibus illata pedibus ad diversorium rediit ac sanitati de premortuis restituta membris miraculum suum ipsa circumtulit.

(19) Hec duo tantum miracula passioni sanctorum inserenda credidi. Ceterum satis multa [sunt], que et in expugnatione demonum vel in restauratione claudorum aut sanitate febrium ceterisque infirmitatibus cotidie hic per servos suos virtus domini operatur. Que multa narranda sunt, si per singula scribantur. Tamen fidelium cordibus absque lectione cognita esse noscuntur, que et quanta et qualia miracula hic per sanctos suos ad honorem et gloriam nominis sui dominus operari non desinit. Pro eo ipso die noctuque psalmorum ymni decantatio non desistit, quod iubente sancto et preclaro Christi martyre, beato Sigismundo rege est institutum, hinc usque hodie deo protegente est conservatum. Propterea hic laudes dei servis canentibus ore persolvuntur illi, cui est honor et gloria, potestas et imperium per omnia saecula saeculorum. Amen.

Miracula eorundem martyrum

(23) Mortuo Gundebaudo rege Sigismundus regnum Burgundionum pro eo optinuit monasteriumque Agaunense solerti cura cum domibus basilicisque edificavit. Hic filium suum Sigericum, quem ex filia Theoderi^ci, Italie regis, genuit usus malo secunde coniugis sue consilio strangulari fecit. Nec mora ultra modum compunctus Agaunum dirigit, ibique coram sanctis Agaunensibus, quibus se totum devoverat prostratus penitentiam agit deprecans ut quicquid deliquerat, in hoc seculo ei ultio divina retribueret, ut scilicet habeatur in iudicio absolutus, si mala que gesserat ei, priusquam de mundo recedat, recompensentur. Ibique et psallentium cotidianum instituit ^chorum locumque tam in territoriis quam et in reliquis rebus affluenter ditavit. Nec defuit ei divina ultio, ut per intercessionem sanctorum Agaunensium martyrum non deesset etiam peccatorum remissio. Causa autem ultionis bellum fuit Burgundionibus hac de causa illatum a Francis: Gundebaudus rex olim Chilpericum fratrem suum peremit uxoremque eius saxo ad collum ligato inmersit. Quorum filiam Rothildem Ludovicus, rex Francorum, uxorem accepit. Post Ludovici mortem Rothildis regina filios suos, Francorum reges, instigavit ad ulciscendum patris sui et matris sue indignam necem. Clodomeris ergo cum fratribus suis Lothario Childeberto et Theoderico Burgundias impetit, cum filiis Gundebaudi Sigismundo et Godomaro pugnam iniit eosque in fugam vertit. Sigismundus ad sanctos Agaunenses fugit, et quia se non posse Francis resistere vidit, coma deposita habitum religionis ibi suscepit et ieiuniis et vigiliis et orationibus die ac nocte instantius vacabat. Ibi a Clodomere rege cum uxore et filiis capitur et custodie mancipatur. Clodomeris contra Godomarum iterum pugnaturus deliberavit Sigismundum perimere prius. Quo cum uxore et filiis proiectis in puteum cum Godomaro repetit bellum. Hoc modo Sigismundus sanctis Agaunensibus ex toto devotus eorum interventu et hic pro peccatis suis secundum vota sua recepit ultionem divinam et nichilominus de illo, qui eum innocenter peremerat, excepit vindictam. Clodomeris enim inito prelio peremptus est a Sigismundi fratre Godomaro. Sigismundus vero divina revelatione abbati nomine venerando manifestatus a puteo est extractus et Agaunum delatus in basilica Agaunensium martyrum est tumulatus. Cuius penitentia quam fructuosa fuerit et meritis sanctorum [Agaunensium adhoc] adiutus adhoc ut etiam sanctorum consortio asciri meruerit, ipsa res que geritur, prodit. Nam si qui frigoretici in eius honore missas celebrant eiusque pro requie deo oblationem offerunt, statim compressis tremoribus et restrictis febribus sanitati restaurantur.

Magna est autem virtus ad ante dictorum martyrum Mauricii Exuperii sociorumque eorum sepulchra. De quibus relictis pluribus pauca perstringere libuit.

Mulier quedam filium suum unicum ad ipsorum monasterium adducens abbati tradidit erudiendum, videlicet ut factus clericus sanctis manciparetur officiis. Verum cum iam spiritualibus eruditus esset litteris, et cum reliquis clericis in choro psalleret canentium, modica pulsatus febre spiritum exalavit. Cucurrit mater orbata ad obsequium funeris plangens sepelivitque filium. Verumtamen non suffecerunt hae lacrime doloribus, que in exsequiis sunt effuse, sed per dies singulos veniebat et super sepulchrum nati sui emissis in altum vocibus eiulabat. Cui tandem apparens per visum noctis sanctus Mauricius ait "Quid tu, o mulier, incessanter filii obitum plangis, et nunquam a luctu desistis?" Cui illa: "Dies" inquit "vite mee hunc planctum non explent, sed dum advixero, semper defleam unicum meum, nec unquam mitigabor a lacrimis, donec oculos corporis huius debita

[Nächste Seiten nicht kopiert.]