[Ab Kap. (4,4) kollationiert.]

(4) voluissent; iungitur despectui meo cęlestis iniuria et mecum pariter religio Romana contempnitur. Sentiat contumax miles me non solum michi sed etiam diis meis dare posse vindictam; iam fidissimorum meorum turba festinet, decimum quemque morti funesta sors prebeat, discant aequali nece quos ordo premiserit moriendi, qualiter Maximianus vel sibi vel diis suis hac sęveritate dederit ultionem!"

(5) Post hanc vocem apparitoris iussio infausta porrigitur, ad legionem velociter properatur, crudelia precepta reserantur. Traduntur neci quos ordo repperit numerandi, laeti percussoribus cervices prebent solaque inter eos erat de gloriosę mortis occupacione contentio. Perfecto itaque scelere ut Octodorum [legio] redeat iubetur. Tunc Mauritius primicerius paululum a satellitibus regiis segregatus convocat legionem et hac oratione sanctiores alloquitur: "Gratulor virtuti vestrae, commilitones optimi, quod amore religionis nullam vobis Cęsaris preceptum attulit formidinem; gaudentibus quodammodo animis tradi ad necem gloriosos commilitones vestros vidistis, quibus timui ne quisquam, quod armatis facile est specie defensionis, beatissimis funeribus manus obviam afferre temptaret! Iam michi ad huius rei interdictum Christi nostri probatur exemplum, qui exemptum vagina apostoli gladium proprię vocis iussione recondidit, docens maiorem armis omnibus Christianę confidentię esse virtutem. Hic deus Christus plane mentes vestras manusque prohibuit, ne quisquam divino operi mortalibus dextris obstitisset. Quin immo cępti operis fidem perhenni religione complerent! Actenus exempla sacris inserta codicibus legebamus; iam nunc per nosmet ipsos quos sequi debeamus aspeximus. Ecce vallatus sum commilitonum meorum corporibus, quos de latere meo funestus satelles abstraxit, aspersus sum cruore sanctorum et sanguinis reliquias vestibus meis porto et dubito eorum sequi necem, quorum gratulans admiror exemplum? Et vacat cogitare quid imperator iubeat, qui sorte mortalitatis aequalis est. Si habere aliquid virium imperatoria precepta potuissent, circa beatissimorum trium puerorum corpora regis Persarum valuisset incendium nec contempnens ora leonum lacu clausus evadere potuisset propheta. Sacramenta olim dedisse nos memini quod contemptu lucis istius et desperatione vitę defensare rem publicam deberemus; iam tunc promisi mei corporis vilitatem et spopondi hanc imperatoribus fidem nec tamen michi ullus tunc regna cęlestia promittebat. Quid Christo spondente faciendum est, si hoc potuimus militiae devotione promittere? Quin immo, fortissimi commilitones, olim devotas animas subdamus pretiosissimę passioni, sit nobis virilis animus, fides inviolata permaneat! Iam cerno ante tribunal Christi stantes eos quos neci paulo ante satelles regius deputavit; illa vera gloria est, quę ęternitatem beatam vitae huius brevitate mercatur. Aequali omnes animo, una voce responsum satellitibus demus, id nuntia: "Milites quidem, Cęsar, tui sumus et ad defensionem rei publicę Romanę arma suscepimus nec umquam aut desertores bellorum aut proditores militię fuimus aut ignavę formidinis meruimus subire flagitium. Tuis etiam obtemperaremus preceptis nisi instituti legibus christianis dęmonum cultus et aras semper pollutas sanguine vitaremus. Comperimus precepisse te, aut sacrilegiis pollui Christianos aut denis interfectis nos velle terreri. Non inquiras longius latitantes, nos omnes Christianos esse cognosce; habebis potestati tuę subdita omnium corpora, auctorem vero suum respicientes Christum animas non tenebis." Haec vir sanctus dixerat, legionis probatur assensio et Cęsari per satellites nuntiatur.

(6) Presenti precepit iussione, ut iterum decimum renovatę crudelitatis ordo consumeret. Post hanc vocem ad legionem velociter properatur, crudelia precepta peraguntur, reliqui vero ut Octodorum redeant iubetur. Tunc Exuperius, quem ante principem vel campiductorem memoravi, correptis legionis suę signis hac circumstantes oratione confirmat: "Tenere me, commilitones optimi, secularium quidem bellorum signa perspicitis, sed non ad haec arma provoco, non ad haec bella animos vestros virtutemque cohortor; aliud nobis genus eligendum est praeliorum, non per hos gladios potestis ad regna celestia properare. Robur nobis opus est animorum; invicta defensio, fidem, quam deo promisimus, in ultimis custodire. Iam de commilitonum nostrorum gloria, ea quę divino cernebat obtutu, gloriosus vir Mauritius est locutus, ego vobis victoriam plenam, si Christo creditis, repromitto. Proiciant dexterae nostrae arma ista cum signis militaribus, praestabit hoc Christus, ut mox in ipso cęlesti, sicut promittitur, regno alia vobis Exuperium vestrum videatis signa monstrare. Vadat quin immo funestus satelles et haec truculento regi nuntiet: "Milites sumus, imperator, tui, sed tamen servitutem liberi confitemur dei. Tibi militiam debemus, illi innocentiam. A te stipendium laboris accepimus, ab illo vitę exordium sumpsimus. Sequi imperatorem in hoc nequaquam possumus, ut actorem nostrum negemus deum, actorem, velis nolis, tuum. Non nos adversum te, imperator, armavit ipsa, quę fortissima est in periculis, desperatio. Tenemus arma et non resistimus, quia mori magis quam occidere volumus, et innocentes interire quam noxii vivere preoptamus. Si quid in nos ultra statueris, igni, tormento, ferro subici parati sumus. Christiani sumus, persequi Christianos non possumus. "Inexuperabiles legionis istius animos [Caesar] agnosce; tela proicimus; exarmatas quidem dexteras satelles tuus, armatum fide catholica pectus invenit. Occide, prosterne, secandas gladiis percussoribus cervices ponimus intrepidi; hęc nobis iocundiora sunt, dummodo quia te cum sacrilegiis tuis contempnimus, ad regna iam nunc celestia properemus." Flagrabat enim iam tunc in beatissimis martyribus gloriosus ardor. Haec mandata legionis remeans ad Maximianum Cęsarem satelles nuntiat.

(7) At ille, quasi nichil iteratum fuisset sceleris perpetratum, ire propere exercitum iubet et circumfundi imperat legionem nullumque de tanto sanctorum exercitu precepit relinqui. Ventum itaque est et circumsistit beatam legionem turba carnificum, omnis ętas sine discretione perimitur lanianturque beatorum corpora et devotas deo animas fideli mortis professione commendant. Operta est terra illic procumbentibus in morte corporibus iustorum, fluxeruntque preciosi sanguinis rivi. Quę umquam rabies absque bello tantas humanorum corporum strages dedit,[quae feritas ...] qui contempserunt rem presentium ob spem futurorum! Sic interfecta est illa plane angelica legio, quę ut credimus cum illis angelorum legionibus iam collaudat deum in cęlis. Peracta tandem cede inter omnes sanctorum percussores preda dividitur. Namque Maximianus facultatem dederat, ut, si quisque legionis illius militem iugulasset, interemptor illius spoliis uteretur. Divisa igitur omnium preda ad vescendum epulandumque victrix turba consedit.

(8) Post haec quidam Victor senex itineris necessitate ibidem deductus est. Qui dum ad epulas pro ętatis veneratione ab omnibus rogaretur, requirere cepit, quęnam causa esset lętitię, quod inter tot militum corpora interempta gaudentes exultantesque possent milites epulari. Dictum a quodam est, quod religione Christianę legis et studio cerimonias Romanas cultumque deorum pariter cum imperatoris iussionibus contempnere voluissent datique neci essent, ut disciplinę militaris traditus ordo severius teneretur. Tunc Victor alte gemitum [trahens graviterque] suspirans detestatus convivas detestans et convivium exclamat: "Heu me, qui per tot annorum militiam ad hanc [aetatem veni ...] legionem militare non merui; quam bene inter tales gloriosę mortis honore donatus finem vitę invenire potuissem! Saltem si commilito indignus eram vel me ante duas oras viandi necessitas detulisset, ut senilis pectoris cruor tantorum virorum victimis misceretur, obtuleram corpus hoc neci, dummodo tantę laudis consortio non carerem." Talia dicentem prophanorum turba statim vallavit, quę utrum Christianus esset minaciter respondere iubet.

(9) At ille, paululum oculos ad cęlum erigens, talem percunctantibus sermonem respondit: "Longus me vivendi usus ad hanc, quam videtis, perduxit ętatem, quia quęcumque in hoc mundo aguntur aut studium repperit aut rerum volubilitas agit aut varius semper casus infestat; quęcumque volumus, optamus, scimus aut cupimus, totus mundus caligine summersus tenebris circumfluentibus latet, nisi nobis aut viam Christus [ostenderit] aut [Christus] lumen effulserit. Quod ergo fideli mente perpendens utinam ultimo contester effectu! Quod si me ad tempus paulo trucidatę legionis itineris necessitas detulisset, conviviis vel epulis vestris horum funerum consortium pretulissem. Sed etiam nunc prestabit Christus, ut Christianum me vel post professionem meam transire ulterius per beata funera non sinatis." Hęc eum loquentem subita percussoris obtruncat insania. Ita vir sanctus celeri pro confessione et consortium promeruit, cęterisque martyribus in eo loco sicut morte ita honore coniunctus est.

(13) Hęc nobis tantum de numero istius multitudinis martyrum comperta sunt nomina, Mauricii, Exuperii, Candidi, Victoris, Innocentii atque Vitalis; cętera vero nomina nobis quidem incognita, sed in libro vitę sunt scripta.

(14) Nam et ex eadem legione fuisse dicuntur etiam [illi martyres] Ursus et Victor, quos Salodoro passos fama confirmat. Salodorum vero castrum est super Arola flumine non longe a Rheno positum.

(15) Neque illud silendum, qualem deinde Maximianus progressus exitum consecutus est. Cum dispositis insidiis genero suo Constantino tunc regnum tenenti mortem moliretur, deprehensus dolo ipsius apud Massiliam captus nec multo post strangulatus teterrimoque hoc supplicio affectus impiam vitam digna morte finivit.

(16) At vero beatissimorum corpora post multos passionis annos sancto Teodoro illius loci epo revelata traduntur. In quorum honore cum extrueretur basilica, vaste tunc adiuncta rupi uno tantum latere acclinis iacebat, sed nunc iubente preclaro Ambrosio, loci illius abbate, denuo ędificata declinis esse disnoscitur.

(20) Neque enim hoc omittendum est, quod per longum temporis tractum beati Innocentii martyris menbra Rhodanus revelavit. Iugi enim eluvie vicinum in se cespitem vergens religiosa quadam soli pernicie ad sepulturam martyris famulatrix unda pervenit. Prolatus nanque reliquias leniter lambens non ideo a sinu terrę protulit, ut in gurgitis sui procella demergeret, sed ob hoc, ut gloriosa devotione intra ambitum basilicę cęteris martyribus sepultura preciperet sociari. Cuius translationem a sanctę recordationis Domitiano Genevense et Grato Augustane urbis vel Prothasio, tunc temporis illius loci eps, celebratam recolentes quotidiana devotione et laudibus frequentamus.

Quid miraculi tunc apparuerit, nequaquam tacendum putavi:

(17) Accidit ut inter reliquos artifices, qui invitati convenisse ad hoc opus videbantur, quidam esset aurifex, quem adhuc gentilem esse constaret. Hic cum dominico die, quo cęteri ad expectanda diei huius festa abscesserant, in eadem domo, in qua artem agebat, solus substitisset, in illo secreto subito mane adstantibus sanctis hic idem aurifex rapitur atque ad pęnam vel ad supplicia descenditur, et visibiliter turbam martyrum cernens, verberatus etiam increpatur, quo vel die dominico ęcclesię solus deesset, vel illud ornamenti opus sanctum suscipere gentilis auderet. Quod ideo misericorditer a sanctis factum constitit, ut aurifex ille consternatus et exterritus salutare sibi nomen poposceret, statimque Christianus effectus est.

(18) Neque illud in sanctorum miraculis pretermittam, quod per eadem loca omnibus notum est: Mater familias Quinti, egregii atque honorati viri, cum ita paralisi fuisset obstricta, ut etiam pedum usus negaretur, a viro suo ut illic per multum itineris spacium deferretur poposcit. Quo cum pervenisset, sanctorum martyrum basilicę famulantium manibus illata pedibus ad diversorium rediit ac sanitate de premortuis restituta membris miraculum suum ipsa circumtulit.

(19) Haec duo tantum miracula de passione sanctorum inserenda credidi. Cęterum satis multa sunt, quę vel in purgatione dęmonum vel in restauratione claudorum aut sanitate febrium cęterisque infirmitatibus quotidie illic per servos suos virtus domini operatur. Quę multa narranda sunt, si per singula scribantur. Tamen fidelium cordibus absque lectione cognita esse noscuntur, quę, quanta et qualia miracula illic per sanctos suos ad honorem et gloriam nominis sui dominus operari non desinit. Pro eo ipso die noctuque psalmorum ymnorumque decantatio non desistit, quod iubente domino sancto et preclaro Christi martyre beato Sigismundo rege est institutum, ac usque hodie deo protegente est conservatum. Et propterea illic degentes mente et ore deo debitas incessanter laudes roboant. Propterea illic laudes dei servi canentes ore persolvunt illi, cui est honor et gloria, imperium et potestas per omnia secula seculorum. Amen.

Explicit passio sancti Mauricii mr VIIII Kl Octob Passio Sancte Tecle virginiis