(Prologus Eucherii:) Christi sanctorum passionem martyrum, qui Agaunum glorioso sanguine illustrant, pro honore gestorum stilo explicabimus, ea utique fide, qua ad nos martyrii ordo pervenit. Nam per succedentium relationem rei geste memoriam nondum intercepit oblivio. Et si pro martyribus singulis loca singula, que ipsi possident, vel singule urbes insignes habentur, nec immerito, quia pro deo summo preciosas sancti animas refundunt, quanta excolendus est reverentia sacer iste locus, quem venerandum effusione sui sanguinis sex milia sexcenti sexaginta sex milites nobis reliquerunt, in quo tot martyrum milia ferro cesa referuntur! Nunc iam ipsam beatissime passionis causam aggrediamur.

(1) Diocletianus, quondam Romane rei publice princeps, cum ad imperium [totius orbis] fuisset electus aliquasque provincias perturbari quorumdam praesumptione per quosdam audiret, ad consortium imperii vel laboris olim sibi commilitonem Herculium Maximianum Cesarem fecit eumque contra Amandum et Elianum, qui in Bagaudarum loco praesumptione servili arma commoverant, ad Galliam destinavit. Cui ad supplementum exercitus legionem Thebeam ex orientalibus militibus ire praecepit. Que legio sex milia sexcentos sexaginta sex viros validos armis animis et instructos armis antiquorum Romanorum habebat exemplo. Hii igitur milites Christiane religionis ritum orientali traditione susceperant ab Ierosolimitane urbis epo nomine Zabda fideique sacre virtutem armis omnibus praeponebant. Ad urbem quippe Romanam itinere attingentes eandem Christianitatis fidem, quam acceperant, apud beatum Marcellinum, praedictum Romane urbis pontificem, confirmantes, ut ante gladio interirent quam sacram fidem Christi, quam acceperant, violarent. Recepti igitur a Diocletiano Cesare iubentur, ut post Maximianum collegam itinere, quo ceperant, properarent.

(2) Maximianus Cesar, usu quidem militie bellis aptus sed ydolorum praecipuus cultor, ferus animo, avaritia anxius, opere crudelis, libidini deditus ceterisque viciis obsessus potestatem imperialem nimia crudelitate polluerat. In Galliam properans ad Alpium Pinninarum aditum venit. Transmeantibus iter Alpium post arduam et horridam viam subito equalis loci campestris occurrit grata planities. Quo in loco oppidum factum est, quod Octodorus nomen accepit, circa quod [aut] irrigua flumina, prata et agrorum fertilis cultura protenditur, [praecipue] deinde Rodani fluminis validus cursus nando meat. [qui mole sua leniter fluens regionis ipsius gratiam propria amoenitate commendat]. Transcensis igitur Alpibus Maximianus Cesar Octodorum venit ibique sacrificaturus ydolis suis convenire exercitum iussit atroci proposita iussione ut per aras demonibus consecratas iurarent coequalibus sibi animis contra Bagaudarum turbas esse pugnandum, christianos vero quasi inimicos diis suis ab omnibus persequendos. Quod cum primum venit ad noticiam Thebęę legionis praeteriens Octodorense opidum ad locum, cui Agaunus nomen est, celeriter properavit, ut octo milium spatio ab Octodoro separata necessitatem committendi sacrilegii praeteriret. [Acaunum accolae interpretatione Gallici sermonis saxum dicunt]. Quo in loco ita vastis rupibus Rodani fluminis cursus artatur, ut commeandi facultate subtracta constratis pontibus viam fieri itineris necessitas imperaret. Undique tamen imminentibus saxis parvus quidem sed tamen amenus et irriguus fontibus campus includitur, ubi fessi milites legionis Thebeę post laborem tanti itineris consederant. O quanta reverentia excolendus est sacer locus iste, in quo tot pro Christo martyrum milia ferro Cesaris puniuntur!

(3) Maximianus Cesar, dum ad sacramenta superius memorata cunctos in exercitu suo cogeret, agnovit praetergressam, ut diximus, legionem. Subito iracundie furore completus satellites mittit, ut legionem ad sacramentorum suorum sacrilegia revocarent.

Erat in eadem legione primicerius Mauritius et signifer Exuperius et Candidus senator, qui ita commilitonibus suis praeerant, ut amore potius divinitatis quam terrore militari obedienda praeciperent, viri in rebus bellicis strenui et virtute nobiles, sed fide in deo nobiliores. Erga imperatorem fortitudine, erga Christum devotione certabant. Evangelici praecepti sub armis custodes reddebant que dei erant deo, et que Cesaris Cesari restituebant. Requirunt itaque quid Maximianus Cesar ira dictante mandasset. Dictum eis est, quod Cesar iuberet, milites omnes immolare hostias, libare sacrificia et sacramenta fanatici ordinis adtrectare, iubere Cesarem, ut legio festinanter reverteretur et ad commilitonum se praepararet exemplum. Tunc hii qui praeerant legioni miti affatu dederunt responsum, ob hoc transgressos Octodurum, quia iam fama ad eos sacrificiorum ordine pervenisset, fas sibi visum esse, ne demonum aris Christiani contaminari viderentur, [esse sibi in animo] deum vivum colere et traditam orientali more religionem usque ad finem vite perhenniter custodire, ad bellorum usum paratam legionis esse virtutem, ad committenda vero sacrilegia, sicut Cesar praeceperat, Octodorum non redire.

(4) Reversi itaque satellites nuntiant obstinatos esse animos legionis nec velle preceptis imperatoris obedire. Tunc Maximianus Cesar iracundie nimietate succensus ad hanc vocem subito furore prosilivit dicens: "Ergo milites [mei] imperatoria praecepta et sacrorum meorum ordinem spernunt! Statuenda esset vindicta publica, etiam si tantum maiestatem regiam contempnere voluissent; iungitur despectui meo celestis iniuria et mecum pariter religio Romana contempnitur. Sentiat contumax miles non solum mihi sed etiam diis meis dare posse vindictam; iam [nunc] fidissimorum meorum turba festinet, decimum quemque morti funesta sors praebeat, discant equalem necem quos ordo praemiserit moriendi, qualiter Maximianus vel sibi vel diis suis hac severitate dederit ultionem!"

(5) Post hanc vocem imperatoris iussio infausta discurrit, ad legionem velociter properatur, crudelia praecepta reserantur. Traduntur neci quos ordo reperit numerandi, leti percussoribus cervices praebent solaque inter eos erat de gloriose mortis acceleratione contentio. Perfecto itaque scelere ut Octodorum legio redeat iubetur. Tunc Mauritius primicerius paululum a satellitibus regis segregatus convocat legionem et hac oratione sanctiores alloquitur: "Gratulor virtuti vestre, commilitones optimi, quod amore religionis nullam vobis Cesaris praeceptum attulit formidinem; gaudentibus quodammodo animis tradi ad necem gloriosam commilitones vestros vidistis, quibus timui ne quisquam, quod armatis perfacile est sub specie defensionis, beatissimis funeribus manus afferre temptaret! Iam mihi ad huius rei interdictum Christi parabatur exemplum, qui exemptum vagina apostoli gladium proprie vocis iussione recondidit, docens maiorem [armis] omnibus Christiane confidentie esse virtutem. Hic deus Christus plane mentes vestras manusque prohibuit, ne quisquam divino operi mortalibus dextris obstitisset. Quin immo cepti operis fidem perhenni religione complerent! Hactenus exempla sacris inserta codicibus legebamus; iam nunc per nosmet ipsos quos sequi deberemus aspeximus. Ecce vallatus sum commilitonum meorum corporibus, quos de latere meo funestus satelles extraxit, aspersus sum cruore sanctorum et [sacri] sanguinis reliquias vestibus meis porto et dubito eorum sequi necem, quorum gratulans admiror exemplum? Non magnopere curandum est, quid imperator iubeat, qui sorte mihi mortalitatis equalis est. Si habere aliquid virium imperatoria praecepta potuissent, circa beatissimorum trium puerorum corpora regis Persarum valuisset incendium nec contempnere ora leonum lacu clausus evadere potuisset propheta. Sacramenta olim dedisse nos memini quod contemptu lucis istius et desperatione vite defensare rem publicam deberemus; iam tunc promisi mei corporis vilitatem et spopondi hanc imperatoribus fidem nec tamen mihi ullus tunc regna celestia promittebat. Quid Christo spondente faciendum est, si hoc potuimus militie devotione promittere? Quin immo, fortissimi commilitones, olim devotas animas subdamus preciosissime passioni, sit nobis virilis animus, fides inviolata permaneat! Iam cerno ante tribunal Christi stantes eos quos neci paulo ante satelles regius deputavit; illa vero gloria est, que eternitatem beatam vite huius brevitate mercatur. Equales omnes animo, una voce responsum satellitibus demus, id nuntiate: "Milites quidem tui, Cesar, sumus et ad defensionem rei publice Romana arma suscepimus nec umquam aut desertores bellorum aut proditores milicie fuimus aut ignave formidinis meruimus subire flagitium. Tuis etiam obtemperaremus praeceptis nisi instituti legibus christianis demonum cultus et aras semper pollutas sanguine vitaremus. Comperimus praecepisse te, [ut] aut sacrilegiis pollui Christianos aut dedenis interfectis nos velle terreri. Non inquiras longius latitantes, nos omnes Christianos esse cognosce; habebis potestati tue subdita omnium corpora, auctorem vero suum respicientes Christum animas non tenebis." Hec [sicut] vir sanctus cum dixisset, legionis probatur assensio et Cesari per satellites nuntiatur.

(6) Presenti praecepit iussione, ut iterum decimum renovate crudelitatis ordo consumeret. Post hanc vocem ad legionem velociter properatur, crudelia precepta peraguntur, reliqui vero ut Octodorum iubetur redeant. Tunc Exuperius, quem ante principem vel campidoctorem superius memoravi, correctis legionis sue signis hac circumstantes oratione confirmat: "Tenere me, commilitones optimi, secularium quidem bellorum signa perspicitis, sed non ad hec arma provoco, non ad hec bella animos vestros virtutemque cohortor; aliud nobis genus eligendum est proeliorum, non per hos gladios potestis ad regna celestia properare. Robur nobis opus est animorum; invicta defensione [est] fidem quam deo promisimus, in ultimis custodire. Iam de commilitonum nostrorum gloria, quam divino cernimus obtutu, -super est, ut victori deo gratias agamus - gloriosus vir Mauritius est locutus, ego vobis victoriam plenam, si Christo creditis, repromitto. Proiciant dextere nostre arma ista cum signis militaribus, prestabit hoc Christus, ut mox in ipso celesti, sicut promittitur, regno alia vobis Exuperium vestrum videatis signa monstrare. Vadat quin immo funestus satelles et hec truculento regi nuntiet: "Milites sumus, imperator, tui, sed tamen servitutem tibi confitemur dei. Tibi militiam debemus, illi innocentiam. A te stipendium laboris accepimus, ab illo vite exordium sumpsimus. Sequi imperatorem in hoc nequaquam possumus, ut auctorem nostrum negemus deum, auctorem vero velis nolis tuum. Non nos adversum te, imperator, armavit ipsa, que fortissima est in periculis, desperatio. Tenemus arma et non resistimus, quia magis mori quam occidere volumus, et innocentes interiri (-imi s.l.?) quam noxii vivere preoptamus. Si quid in nos ultra statueris, igni tormento ferro subici parati sumus. Christiani sumus, persequi Christianos non possumus. Insuperabiles legionis istius [Caesar] agnosce animos; tela proicimus; exarmatas quidem dexteras satelles tuus, sed armatum fide catholica pectus invenit. Occide, prosterne, secandas gladiis percussoribus cervices praebemus intrepidi; hec nobis iocundiora sunt, dummodo quia te cum sacrilegiis tuis contempnimus ad regna iam nunc celestia properamus." Flagrabat enim iam tunc in beatissimis viris martyrii gloriosus ardor. Hec mandata legionis remeans ad Maximianum Cesarem satelles nuntiat.

(7) At ille, cum talia audisset obstinatosque in fide Christi cerneret animos virorum, desperans gloriosam eorum constantiam posse revocari, quasi nichil iteratum fuisset scelus perpetratum, ire propere exercitum iubet et circumfundi imperat legionem nullumque de tanto sanctorum exercitu praecepit relinqui. Qui cum missi ad beatissimam legionem venissent, stringunt in sanctos impium ferrum, mori non recusantes vite amore. Cedebantur itaque passim gladiis, non reclamantes saltim aut repugnantes, sed depositis armis cervices persecutoribus praebentes et iugulum percussoribus vel intectum corpus offerentes. Non vel ipsa suorum multitudine, non armorum munitione elati sunt, ut ferro conarentur asserere iusticie causam, sed hoc solum reminiscentes se illum confiteri, qui non reclamando ad occisionem ductus est et tanquam agnus non aperuit os suum, ipsi quoque tanquam grex dominicus ovium laniari se tanquam ab irruentibus lupis passi sunt, [Ventum itaque est, circumsistit beatam legionem turba carnificum, omnis aetas] atque omnes sine discretione perimebantur, lanianturque beata corpora et devotas deo animas fideli mortis professione commendant. Operta est terra illic procumbentibus in morte corporibus iustorum, fluxeruntque preciosi sanguinis rivi. Que unquam rabies absque bello tantam humanorum corporum stragem dedit, que feritas ex sententia sua tot simul perire et vel reos ferire iussit! Ne iusti punirentur multitudo non obtinuit, cum inultum esse soleat quod multitudo delinquid. Hac igitur crudelitate immanissimi tyranni confectus est sanctorum populus, qui contempsit rem praesentium ob spem futurorum. Sic interfecta est illa plane angelica legio, que ut credimus cum illis angelorum legionibus iam collaudat deum in celis. Peracta tandem cede in omnes sanctorum percussores praeda dividitur. Namque Maximianus facultatem dederat, ut, quisque legionis illius militem iugulasset, interempti spoliis uteretur. Divisa igitur omnium praeda ad vescendum epulandumque victrix turba consedit.

(8) Interea veteranus quidam ultime etatis senex fatigatus, nomine Victor, qui nec legionis eius fuit neque miles, ad contaminatum cedibus locum itineris necessitate deductus est. Qui dum ad epulas pro etatis veneratione [ab omnibus] rogaretur, requirere cepit, quenam causa esset leticie, quod inter tot corpora interemptorum gaudentes exultantesque possent milites epulari. Dictum a quodam est, quod legio Christiane legis studio cerimonias Romanas cultumque deorum pariter cum imperatoriis preceptis iussionibus contemnere voluisset dataque neci esset, ut discipline militaris traditus ordo severius teneretur. Tunc Victor alte vocis gemitum trahens graviterque suspirans detestatus convivas detestatusque convivium exclamat: "Heu me, qui per tot annorum militiam ad hanc [infelicem aetatem veni et in hac] legionem militare non merui; ut bene inter tales gloriose mortis honore donatus finem vite invenire potuissem! Si commilito indignus eram vel me ante acte hore viandi necessitas detulisset, ut senilis pectoris cruor tantorum virorum victimis misceretur, obtuleram corpus hoc neci, dummodo tante laudis consortio non carerem." Talia dicentem profanorum statim turba vallavit, atque utrum Christianus esset respondere minaciter iubet.

(9) At ille, paululum oculos ad celum erigens, tali percunctantibus sermone respondit: "Longus me vivendi usus ad hanc, quam videtis, perduxit etatem. Quecumque in hoc mundo aguntur aut studium repperit aut rerum volubilitas angit aut varius semper casus infestat; [quodcumque volumus, optamus, scimus et cupimus, totus] mundus caligine submersus tenebris circumfluentibus latet, nisi vobis aut viam Christus ostenderit aut lumen Christus effulserit. Quod ego fideli mente perpendens utinam ultimo contester affatu! Quod si me ad tempus paulo ante trucidate legionis itineris necessitas detulisset, conviviis vel epulis vestris horum funerum consortium praetulissem. Sed etiam nunc praestabit hoc Christus, ut Christianum me vel post confessionem meam transire ulterius per beata funera non sinatis." Hec eo loquente subito percussoris obtruncat insania. Ita vir sanctus celeri confessione et consortium [sanctorum] promeruit ceterisque martyribus [in eo loco] sicut morte ita est honore coniunctus.

(13) Hec nobis tantum de numerosa ista multitudine martyrum comperta sunt nomina beatissimorum, id est Mauricii, Exuperii, Candidi, Innocentii et Victoris, Secundi ducis et beati Alexandri martyris; cetera vero nomina nobis quidem incognita, sed in libro vite sunt scripta.

(14) Nam et ex eadem legione fuisse dicuntur etiam illi martyres Ursus et Victor, quos Solodoro passos fama confirmat. Solodorum vero castrum est super Ararim flumen non longe a Reno positum.

(15) Neque illud silendum est, quem deinde Maximianus progressus exitum consecutus sit. Cum dispositis insidiis generi suo Constantino, tunc regnum tenenti, mortem moliretur, deprehensus dolo illius apud Massiliam captus nec post multo strangulatus (transgulatus a.c.) teterrimoque supplicio affectus impiam vitam digna morte finivit.

(16) At vero beatissimorum Agaunensium [martyrum] corpora post multos passionis annos sancto Theodoro, illius loci epo revelata traduntur. In quorum honore cum extrueretur ecclesia, que vaste tunc adiuncta rupi uno tantum latere adclinis iacebat, [sed] nunc iubente preclaro meritis Ambrosio, loci illius abbate, denuo edificata reclinis esse dinoscitur.

(20) Neque enim hoc omittendum est, quod per longum temporis tractum beati Innocentii martyris membra Rodanus revelavit. Iugi enim illuvie vicinum in se cespitem vergens religiosa quadam soli pernicie ad sepulturam martyris famulatrix unda pervenit. Prolatas namque reliquias leniter lambens non ideo a sinu terre protulit ut in gurgitis sui procella demergeret, sed ob gloriosam devotionem intra ambitum basilice ceteris martyribus [sepultura] preciperet sociari. Cuius translationem a sancte recordationis Domitiano Genevense et Grato Augustane urbis vel Prothasio, tunc temporis illius loci epis celebre recolentes cotidiana devotione et laudibus frequentamus.

Quid miraculi tunc apparuerit, nequaquam tacendum putavi:

(17) Accidit ut inter reliquos artifices, qui invitati convenisse ad hoc opus videbantur, quidam esset aurifex, quem adhuc gentilem esse constaret. Hic cum dominico die, quo ceteri ad spectanda diei festa accesserant, in eadem domo, in qua artem agebat, solus substitisset, in illo secreto subito mane ab adstantibus sanctis hic idem aurifex rapitur atque ad penam vel ad supplicia distenditur, et visibiliter turbam martyrum cernens verberatus etiam increpatur, quod vel die dominico ecclesie solus deesset, vel illud opus sanctum suscipere gentilis auderet. Quod ideo misericorditer a sanctis factum constitit, ut aurifex ille consternatus et territus salutare sibi nomen posceret; statim namque Christianus effectus est.

(18) Neque illud in sanctorum miraculis praetermittam, quod per eadem loca omnibus notum est: Mater vero familias Quinti, egregii atque honorati viri, cum ita paralysi fuisset obstricta, ut [ei] etiam pedum usus negaretur, a viro suo ut illuc per multum itineris spacium deferretur poposcit. Quo cum pervenisset, sanctorum martyrum basilice famulantium manibus illata pedibus ad diversorium rediit ac sanitati de emortuis restituta membris miraculum suum ipsa circumtulit.

(23) Sepe enim dominus arrogantiam contumacis mentis virga correctionis enervat, ut in eadem cultus sui veneratio restituatur. Sicut quondam de Sigismundo rege manifesta fides gestum profert. Hic etenim post interemptum per inique consilium coniugis filium Agaunum compunctus corde iter dirigit ibique prostratus coram sepulchris sanctorum martyrum legionis felicis penitentiam egit, deprecans ut quecumque deliquerat in hoc ei seculo ultio divina retribueret, ut scilicet habeatur in iudicio domini absolutus, si ei mala que gesserat, priusquam mundo decederet, recumpensarentur. Ibi itaque propter hoc et psallentium cotidianum constituit chorum et locum ipsum tam in territoriis quam in reliquis rebus affluentissime ditavit. Postea vero captus a Chodmere rege interfectusque cum filiis et coniuge triennii transacto tempore, per divinam revelationem iussu Theodeberti regis ad eundem corpus locum eius delatum sepulture traditum est. Quem in consortio sanctorum ascitum ipsa res que geritur manifestat. Nam siqui nunc frigoritici in eius honore missas celebrant eiusque pro requie deo offerunt oblationem, statim compressis tremoribus restinctis febribus sanitati pristine restaurantur.

(24) Magna est enim virtus ad ante dictorum martyrum sepulchra. De quibus relictis pluribus pauca perstringere libuit. Mulier quedam filium suum unicum ad hoc monasterium adducens abbati tradidit erudiendum, videlicet ut factus clericus sanctis manciparetur officiis. Verum cum iam spiritalibus eruditus in litteris, et cum reliquis clericis in choro canentium psalleret, modica pulsatus febre spiritum exalavit. Cucurrit mater orbata ad obsequium funeris sepelivitque filium. Verumtamen non suffecerunt he lacrime dolori, que in exequiis sunt effuse, sed per dies singulos veniebat et super sepulchrum nati sui emissis in altum vocibus eiulabat. Cui tandem apparens per visum noctis beatus Mauricius ait "Quid tu, o mulier, incessanter filii obitum plangens, nunquam desistis a luctu?" Cui illa: "Dies" inquit "vite mee hunc planctum non explebunt, sed quo advixero, semper deflebo unicum meum, nec umquam mitigabor a lacrimis, donec oculos corporis huius debita mors concludat". Cui ille: "Noli ita" ait "quasi mortuum flere, sed equanimiter age; nam scias eum nobiscum habitare sedes vite perhennis et consortio nostro perfrui. Et ut veraciter credas certa esse, que loquor, surge crastina die ad matutinum et audies vocem eius inter choros psallentium monachorum. Et non solum die crastina, sed etiam omnibus diebus vite tue cum veneris, audies in psallendo vocem eius. Ideoque ne fleveris, eo quod gaudere te oportet potius quam lugere". Surgit mulier longaque suspiria ducit nec obdormivit in stratu suo, donec signum ad consurgendum commoveretur a monachis. Quo commoto accedit ad ecclesiam, aliqua de visione quam viderat probatura. Nichil preteriit de pollicitatione sancta, sed que fuerant divinitus nuntiata mox expleta noscuntur. Verum ubi cantato responso antiphonam caterva suscepit monachorum, audit genitrix parvuli vocem; cognoscit et gratias agit deo. Sed et illud, quod martyris ore promissum habebatur, prorsus impletum est, ut omnibus diebus vite sue, cum accessisset mulier ad psallentium chorum, vocem audiret infantuli inter reliqua modulamina vocum.

(19) Hec pauca tantum miracula de plurimis passioni sanctorum inserenda credidi. Ceterum satis multa sunt, que vel in purgatione demonum vel in restauratione claudorum aut sanitate febrium ceterisque infirmitatibus cotidie illic per servos suos virtus domini operatur, que multa narrarentur, si per singula scriberentur. Tamen fidelium cordibus absque lectione cognita esse noscuntur, que, quanta et qualia miracula illic per sanctos suos ad honorem et gloriam nominis sui dominus operari non desinit. Pro eo ipso die noctuque psalmorum ymnorumque decantatio non desistit, que iubente sancto et preclaro Christi martyre, beato Sigismundo rege, est instituta et usque hodie deo protegente est conservata. Et propterea illic degentes mente et ore deo debitas incessanter laudes reboant, cui est honor et gloria, imperium et potestas per omnia secula seculorum. Amen.

(25) Cum autem Guntrannus rex ita se spiritalibus actionibus mancipasset, ut relictis seculi pompis thesauros suos ecclesiis et pauperibus erogaret, accidit ut misso presbitero munera fratribus, qui sanctis Agaunensibus deserviunt, ex voto transmitteret, precipiens eidem presbitero, ut ad eum rediens sanctorum sibi reliquias exhiberet. Igitur cum impleta regis preceptione cum his regrederetur pignoribus, in magni laci per quem Rodanus influit, navigium petit. Extenditur autem lacus ille in longitudine quasi stadiis quadringentis, in latitudine vero in stadiis centum quinquaginta. Denique revertens presbiter, ut diximus, cum navigium hoc fuisset aggressus, subito tempestas exorta fluctus tollit ad sidera, surgunt undarum moles et nunc pupis navicule prora dehiscente fertur in altum, nunc iterum adversa pupi prora tollitur in sublime. Turbantur naute et nichil aliud nisi sola mors in hoc periculo prestolatur. Tunc presbiter cum videret se his fluctibus obrui et spumis undarum graviter operiri, extracta collo casula, que sanctorum pignora continebat, undis tumentibus obiecit ac sanctorum presidium clara voce invocat dicens: " Ne peream in his fluctibus, virtutem vestram deprecor, martyres gloriosi, sed potius qui iugiter pereuntibus prebetis auxilium, mihi, queso, dextram salutis porrigere dignamini! Fluctus opprimite, nos ad litus optatum adiutorii vestri opere reducite!" Et hec dicens cessante vento decedentibus undis ad litus evecti sunt. Hec ab ipso cognovi presbitero.

Hec pauca tantum miracula de multis passioni sanctorum inserenda credidi.

(26,2)

1. Sacra hec hodierna solemnitas, fratres karissimi, nobis est amabiliter cum summa reverentia excolenda, in qua beatus ac venerabilis Christi martyr Mauritius cum commilitonibus suis palmam martyrii assecuti a domino in cęlis sunt coronati. Si enim gratulamur unius passione sancti merita illius celebrare et cum summo gaudio eius festa peragere, quanto amplius debemus tantorum ac talium solempnitatem gaudenter deducere, in qua tante sunt anime coronate, que non solum decene vel quadragene, nec solum modo centene sed sexies millene et amplius sunt coronate a domino. Scimus vero quia magnum fit in cęlo inter angelos de uno electo gaudium, quanto magis de tot milibus quanta lętitia fuit angelorum quod hi de gentibus deum ignorantibus, ydola sequentibus, precepta iniqui regis implentibus, uno conversi amore, uno animo deo dicati, una die sunt perempti, una die coronati, una die ab hisdem angelis in celis suscepti. 2. De talibus beatus Paulus apostolus testatur dicens: "Quos prescivit hos et predestinavit, quos autem predestinavit hos et vocavit, et quos vocavit hos et iustificavit, quos autem iustificavit illos et magnificavit". Nequaquam quippe de tam longinqua regione vocati a rege venissent, si a deo electi non fuissent; nec regiam contempsissent iussionem, si diviniter predestinati non fuissent, nec vita presens illis fuisset horrori, si non fuissent electi milites Christi. Dolet rex pravus una cum palatio tantum belligerum amisisse exercitum, gaudet Christus tam preclaros se suscepisse milites in regno celorum. Sed quantum fuit in celis gaudium inter angelos, tanta in infernum tristitia extitit inter demones humane salutis invidos, quia quos tanto tempore quieto possederant iure vana ydola adorantes, hunc mundum ferventer diligentes, precepta nequissimi regis implentes, Christianos ad celestia regna per ferrum mittentes et omni transitoria huius mundi letitia amabiliter perfruentes, una die eos se amisisse cognoverunt pro deo morientes. Namque dum de una conversa anima scimus demones dolere, amplius verasciter cognoscimus de tot martyrum gravi perturbatione doluisse. 3. Ut enim ex hoc usu loquar humano, solet princeps pro puero sibi ab infantia enutrito amplius dolere quam de neophyto qui ei serviens paruit ministrando; ex hoc itaque existimandum est quantus lucrus in inferno fuit demonum, quando tantas animas que ab infantia eis servierant, in una die cunctas se perdidisse viderunt. Sicut enim pater familias servum inter inhonestos nutritum, iam in bonis operibus doctum si fidelem sibi invenerit, plus in eo gaudet quam super illum quem ipse nutriens semper fraudulentum reperit, sic dominus super eis plus gaudet qui ab infantia in perversa enutriti nequitia ad amorem celestis patrie postmodum ad extremum usque ad mortem studuerunt viriliter decertare. De quibus ipse dominus loquitur dicens: "Gaudium est" inquit "angelis dei super uno peccatore penitentiam agenti, quam super nonaginta novem iustis, qui non indigent penitentia". Sic et rex eum armigerum plus diligit, qui per pressuram hostium retro fugit, sed post refocillationem hostem fortiter debellat, quam illum qui numquam terga prębuit nec aliquid fortiter fecit. Ex hoc beatus Gregorius papa Romanus ait: "Agricola plus eam terram diligit, quę post spinas uberem messem producit, quam illam quę nec spinas gignit nec aliquando fertilem fructum fecit. 4. Sunt namque nonnulli qui ab infantia sua corpora sua deo dicantes ei recte servierunt, sed ad extremum venientes in pravis operibus inventi mercedem sui anterioris operis perdiderunt. De huiusmodi in se presumentibus dominus in evangelio dicit: "Multi dicent mihi in illa die: Domine, nonne in nomine tuo prophetavimus et in nomine tuo demonia eicimus et in nomine tuo virtutes multas fecimus? " Ipse vero aspiciens novissima priora postponens dicet illis: "Amen, dico vobis, nescio vos. Discedite a me qui operamini iniquitatem". Et sunt nonnulli, qui a primeva etate usque ad finem vite in perversis operibus detenti hora novissima, quasi in senectute, resipiscentes evigilant et in servitute dei inveniuntur prompti. Hinc latronem illum qui ad dexteram domini crucifixus est quasi pignus habemus, quem Lucas evangelista testatur ita fideliter dominum exorasse: "Domine, memento mei, dum veneris in regnum tuum". Et dominus ait ad eum: "Amen dico tibi, hodie mecum eris in paradiso." 5. Quid vero nos de istis sanctis martyribus suffienter possumus explicare, qui illorum nativitatem non possumus invenire, quique de longinqua venientes regione Thebęi sunt appellati? Thebaidam quippe regionem novimus fuisse infidelem; sed isti ad iussionem impiissimi imperatoris iussi ut Christianos persequi debuissent, beatus, inquam, Mauritius, dignus sacrę legionis dux, in via inventus Christianitatis, respondit dicens: "Christiani sumus, Christianos persequi non possumus." Tunc impleta est scriptura dicens: "Via iustorum recta facta est, iter sanctorum preparatum est." Sic namque dominus viam illorum rectam preparavit, ut neque ad dexteram neque ad sinistram declinantes viam tenerent veritatis. 6. De istiusmodi iustorum rectitudine Iezechiel propheta in visione quam viderat locutus est dicens: "Et in manu viri funiculus lineus". Quid per funiculum lineum nisi vita iustorum signatur, et quid per laneum nisi tepidorum vita ostenditur? Lineus quippe funiculus extensus et mensuram verasciter tenet et rectitudinem ostendit, et post retractionem minor non fuit. Sic vita iustorum nec in prosperis erigitur nec in adversis minuitur, qui, sicut funiculo lineo mensurati a tramite veritatis non recedunt. Sic tepidorum vita, si dici liceat, non ex lineo sed ex laneo mensuratur funiculo, qui nec mensuram veraciter nec subtilitatem honeste vite tenet, nec post mensuram dimissus in ea qua fuit longitudine permanet. Sic tepidorum vita monstratur esse, quia recta opera non faciunt, et eandem ipsam honestatem quam simulate agunt, non pro amore celestis patrie, sed pro humano favore exercent. Si enim adversitas evenerit, recta se opera facturos promittunt, quando autem de adversitate in prosperitatem fuerint reducti, more lanei funiculi retracti de rectitudine iustitie ad amorem prioris prave operationis divertunt. Sicut namque dies iustorum et nox peccatorum vita accipitur, ita funiculo lineo et laneo iustorum et impiorum mensura recte figuratur. 7. Nos igitur, fratres karissimi, studeamus vitam nostram cotidie lineo mensurare funiculo, ut recte viventes, honesti et sobrii, patientes et mittes, humiles et casti coram iusto iudice inveniamur; cotidie assuescamus nobiscum rationes exercere, ne postmodum in futuro de iniusto et perverso opere dampnemur a communi iudice. Ponamus ante oculos mentis mala quę gessimus, ut per penitentiam purgemus que inique fecimus. Peccata enim nostra adversum nos repugnantia quasi gladio nos trucidare non cessant. Unde David propheta aspiciens se a suis iniquitatibus vulnerari ait: "Quoniam iniquitates mee supergresse sunt caput, sicut onus grave gravate sunt super me; putruerunt et corrupte sunt cycatrices mee a facie insipientie mee". 8. Sed fortasse dicunt aliqui: Quomodo peccata possumus effugere cum in peccatis sumus generati, sicut per eundem psalmistam dicitur: "Ecce enim in iniquitatibus conceptus sum et in delictis peperit me mater mea. " Dum ab utero matris cum peccatis cecidimus, quomodo sine peccato esse valemus? Quibus econtra respondemus: Quia nobis in baptismo sunt peccata veterana lavata, et post baptismum maiora commisimus, nec iam lavachrum regenerationis pro peccatis delendis iterare possumus. Est aliud prorsus salutaris medicine genus, quo admissa cotidiana delere possimus, orando scilicet, ieiunando, vigilando, flendo, elemosinas dando, visibilia contemnendo, celestia desiderando, a malo opere cessando. Quid enim prodest homini transacta mala plangere et plangenda iterare? Sunt etiam nonnulli qui carnem per abstinentiam affligunt, orationibus et vigiliis insistunt, elemosinas iuxta vires retribuunt et tamen mala que plangunt committere non formidant. 9. Nos autem, karissimi fratres mei, mala que fecimus deo, lacrimabiliter et sacerdotibus eius confiteamur, ut invicem oratione salvemur, quemadmodum beatus Iacobus apostolus predicat dicens: "Confitemini alterutrum peccata vestra et orate pro invicem ut salvemini". Cotidie nosmetipsos cum tremore offeramus in ara cordis nostri deo, ut illi simus hostia viva qui pro nobis carnem suam in cruce ostendit mortuam, et cum lacrimis et timore spiritum nostrum illi offeramus, qui pro nobis ut agnus est immolatus. Multum enim est accepta deo anima timorata. Unde psalmista loquitur dicens: "Sacrificium deo spiritus contribulatus, cor contritum et humiliatum deus non spernit." Sic nosmetipsos deo offerre studeamus, ut in corpore nostro ei fiat habitaculum acceptabile" 10. Qui enim a malis cessat, deum diligit et diligitur a deo; sic enim veritas dicit: "Qui diligit me diligetur a patre meo et ego diligam eum, et manifestabo ei meipsum". Ille namque qui diligit filium, diligetur a patre meo. Quis est, fratres mei, qui diligit filium nisi ille qui mandata eius custodit, ut ipse dominus ait: "Qui diligit me sermonem meum servabit"? At nos si dicimus nos deum diligere et precepta eius non servamus, mentimur et veritas in nobis non est. 11. Ecce fratres, sollempnitatem letabundam ducimus. Imitemur sanctos quos colimus. Et si hoc tempore per ferrum eos sequi ad regna celorum non possumus, in bonis actibus illorum vestigia teneamus, ut in die iudicii remunerati cum ipsis vitam possideamus eternam, donante domino nostro Iesu Christo, qui cum patre et spiritu sancto.