(1) Diocletianus, quondam Romanae rei publicę princeps, cum ad imperium totius orbis fuisset electus omnesque provincias turbari quorundam pręsumptione perspiceret, ad consortium imperii vel laboris olim sibi commilitonem Herculium Maximianum Caesarem fecit eumque contra Amandum et Elianum, qui in Bagaudarum regione praesumptione servili arma commoverant, ad Galliam destinavit. Cui ad supplementum exercitus legionem Thebęam ex orientalibus militibus ire praecepit. Quę legio sex milia sexcentos sexaginta sex viros validos animis et instructos armis antiquorum Romanorum habebat exemplo. Hi igitur milites Christianę religionis ritum orientali traditione susceperant ab Hierosolimitanę urbis epo fideique sacrę virtutem armis omnibus praeponebant. Urbem quippe Romam itinere attingentes eandem Christianitatis fidem, quam acceperant, apud beatum Marcellinum, praedictę Romanae urbis pontificem, confirmarunt, ut ante gladio interirent quam sacram fidem Christi, quam acceperant, violarent. Recepti igitur a Diocletiano Caesare iubentur, ut post Maximianum collegam itinere, quo cęperant, Gallias tenderent.

(2) LECTIO III Maximianus Caesar, usu quidem militię bellis aptus sed ydolorum specialis cultor, ferus animo, avaritia crudelis, libidini deditus cęterisque vitiis obsessus sęveritatem imperatoriam nimia crudelitate polluerat. In Galliam properans ad Alpium Appenninarum aditum venit. Transmeantibus iter Alpium post arduam et horridam viam subito ęqualis loci campestris occurrit grata planities. Quo in loco oppidum factum est, quod Octodorus nomen accepit, circa quod [aut] irrigua fluminibus prata aut agrorum fertilis cultura porrigitur, praecipue deinde Rhodani fluminis validus cursus offertur, [qui mole sua leniter fluens regionis ipsius gratiam propria amoenitate commendat]. Transcensis igitur Alpibus Maximianus Caesar Octodorum venit ibique sacrificaturus ydolis suis convenire exercitum iussit atroci proposita iussione ut per aras dęmonibus consecratas iurarent coaequalibus sibi animis contra Bagaudarum turbas esse pugnandum, christianos vero velut inimicos diis suis ab omnibus persequendos. Lectio IIII Quod ubi primum pervenit ad notitiam Thebaidę legionis praeteriens Octodorense oppidum ad locum, cui Agauno nomen est, celeriter properavit, ut octo milium spacio ab Octodoro separata necessitatem committendi sacrilegii praeteriret. [Acaunum accolae interpretatione Gallici sermonis saxum dicunt]. Quo in loco ita vastis rupibus Rodani fluminis cursus artatur, ut commeandi facultate subtracta constratis pontibus viam fieri itineris necessitas imperaret. Undique tamen imminentibus saxis parvus quidem sed amęnus irriguis fontibus campus includitur, ubi fessi milites legionis Thebeę post laborem tanti itineris resederant. O quanta reverentia excolendus est sacer locus iste, in quo tot pro Christo martyrum milia ferro Caesaris puniuntur!

(3) LECTIO ? Maximianus Caesar, dum ad sacramenta superius memorata cunctos in exercitu suo cogeret, agnovit pretergressam, ut diximus, legionem. Subito iracundię furore completus satellites mittit, ut hi legionem ad sacramentorum suorum sacrilegia revocarent. Erat in eadem legione primicerius Mauricius et signifer Exuperius et Candidus senator, qui ita commilitonibus suis praeerant, ut amore potius divinitatis quam terrore militari oboedienda praeciperent, viri in rebus bellicis strenui et virtute nobiles, sed fide in deo nobiliores. Erga imperatorem fortitudine, erga Christum devotione certabant. Evangelici pręcepti sub armis custodes reddebant quę dei erant deo, et quę Caesaris Cęsari restituebant. Requirunt itaque quid Maximianus Caesar ira dictante mandasset. Dictum ab his est, quod Cęsar iusserat, milites omnes immolasse hostias, libasse sacrificia et sacramenta fanatici ordinis praebuisse, iubere Caesarem, ut legio festinanter revertens ad commilitonum se praepararet exemplum. LECTIO VI Tunc hi qui praeerant legioni miti affatu dederunt responsum, ob hoc se transgressos Octodorum, quia iam fama ad eos sacrificiorum ordine pervenisset, fas sibi visum esse, ne dęmonum aris Christiani contaminari viderentur, [esse sibi in animo] deum vivum colere, traditam orientali more religionem usque ad diem vitae perenniter custodire, ad bellorum usum paratam legionis esse virtutem, ad committenda vero sacrilegia, sicut Caesar praecepit, Octodorum non redire.

(4) Reversus itaque satelles nonciat obstinatos esse animos legionis nec velle praeceptis imperatoriis obędire. Tunc Maximianus Caesar iracundię nimietate succensus ad hanc vocem subito furore prosilivit dicens: "Ergo milites mei imperatoria precepta et sacrorum meorum ordinem spernunt! Sanciendum erat vindicta publica etiam si tantum maiestatem regiam contemnere voluissent; iungitur despectui meo cęlestis iniuria et mecum pariter religio Romana contemnitur. Sentiat contumax miles me non solum michi sed etiam diis meis dare posse vindictam; iam [nunc] fidissimorum meorum turba festinet, decimum quenque morti funesta sors praebeat, discant aequali nece quos ordo praemiserit moriendi, qualiter Maximianus vel sibi vel diis suis hac sęveritate dederit ultionem!"

(5) Post hanc vocem apparitoris iussio infausta porrigitur, ad legionem velociter properatur, crudelia praecepta reserantur. Traduntur neci quos ordo repperit numerandi, lęti percussoribus cervices prebent solaque inter eos erat de gloriosę mortis occupatione contentio. Perfecto itaque scelere ut Octodorum legio redeat iubetur. LECTIO VII Tunc Mauricius primicerius paululum a satellitibus regiis segregatus convocat legionem et hac oratione sanctiores alloquitur: "Gratulor virtuti vestrę, commilitones optimi, quod amore religionis nullam vobis Cęsaris praeceptum attulit formidinem; gaudentibus quodam modo animis tradi ad necem gloriosos commilitones vestros vidistis, quibus timui ne quisquam, quod armatis facile est specie defensionis, beatissimis funeribus manus obviam afferre temptaret! Iam michi ad huius rei interdictum Christi nostri parabatur exemplum, qui exemptum vagina apostoli gladium proprię vocis iussione recondidit, docens maiorem armis omnibus Christianę confidentię esse virtutem. Hic deus Christus plane mentes vestras manusque prohibuit, ne quisquam divino operi mortalibus dextris obstitisset. Quin immo coepti operis fidem perenni religione complerent! Hactenus exempla sacris inserta codicibus legebamus; iam nunc per nosmet ipsos quos sequi debeamus aspeximus. Ecce vallatus sum commilitonum meorum corporibus, quos de latere meo funestus satelles abstraxit, aspersus sum cruore sanctorum et [sacri] sanguinis reliquias vestibus meis porto et dubito eorum sequi necem, quorum gratulans admiror exemplum? Et vacat cogitare quid imperator iubeat, qui sorte mortalitatis aequalis est. Si habere aliquid virium imperatoria praecepta potuissent, circa beatissimorum trium puerorum corpora regis Persarum valuisset incendium nec contemnens ora leonum lacu clausus evadere potuissset propheta. Sacramenta olim dedisse nos memini quod contemptu lucis istius et desperatione vitae defensare rem publicam deberemus; iam tunc promisi mei corporis vilitatem et spopondi hanc imperatoribus fidem nec tamen michi ullus tunc regna cęlestia promittebat. Quid Christo spondente faciendum est, si hoc potuimus militię devotione promittere? Quin immo, fortissimi commilitones, olim devotas animas subdamus preciosissimę passioni, sit nobis virilis animus, fides inviolata permaneat! Iam cerno ante tribunal Christi stantes eos quos neci paulo ante satelles regius deputavit; illa vera gloria est, quę aeternitatem beatam vitae huius brevitate mercatur. Aequali omnes animo, una voce responsum satellitibus demus, id nuncia: "Milites quidem, Caesar, tui sumus et ad defensionem rei publicę Romanę arma suscepimus nec unquam aut desertores bellorum aut proditores [militiae] fuimus aut ignavę formidinis meruimus subire flagitium. Tuis etiam obtemperaremus praeceptis nisi instituti legibus christianis dęmonum cultus et aras semper pollutas sanguine vitaremus. Comperimus praecepisse te, [ut] aut sacrilegiis pollui Christianos aut denis interfectis nos velle terreri. Non inquiras longius latitantes, nos omnes Christianos esse cognosce; habebis potestati tuę subdita omnium corpora, auctorem vero suum respicientes Christum animas non tenebis." LECTIO XIII Haec [sicut] vir sanctus dixerat, legionis probat assensio et Caesari per satellites nunciatur.

(6) Pręsenti praecepit iussione, ut iterum decimum renovatę crudelitatis ordo consumeret. Post hanc vocem ad legionem velociter properatur, crudelia praecepta peraguntur, reliqui vero ut Octodorum redeant iubentur. Tunc Exuperius, quem ante principem vel campiductorem [superius] memoravi, correptis legionis suę signis hac circumstantes oratione confirmat: "Tenere me, commilitones optimi, secularium quidem bellorum signa perspicitis, sed non ad hęc arma provoco, non ad hęc bella animos vestros virtutemque cohortor; aliud nobis genus eligendum est pręliorum, non per hos gladios potestis ad regna cęlestia properare. Robur nobis opus est animorum; invicta defensio [est] fidem, quam deo promisimus, in ultimis custodire. Iam de commilitonum nostrorum gloria, ea quę divino cernebat obtutu, gloriosus vir Mauritius est locutus, ego vobis victoriam plenam, si Christo creditis, repromitto. Proiciant dexterę nostrae arma ista cum signis militaribus, praestabit hoc Christus, ut mox in ipso cęlesti, sicut promittitur, regno alia vobis Exuperium vestrum videatis signa monstrare. Vadat quin immo funestus satelles et hęc truculento regi nunciet: "Milites sumus, imperator, tui, sed tamen servitutem liberi confitemur dei. Tibi militiam debemus, illi innocentiam. A te stipendium laboris accepimus, ab illo vitę exordium sumpsimus. Sequi imperatorem in hoc nequaquam possumus, ut auctorem nostrum negemus deum, auctorem velis nolis tuum. LECTIO ? Non nos adversum te, imperator, armavit ipsa quę fortissima est in periculis, desperatio. Tenemus arma et non resistimus, quia mori magis quam occidere volumus et innocentes interire quam noxii vivere praeoptamus. Si quid in nos ultra statueris, igni tormento ferro subici parati sumus. Christiani sumus, persequi Christianos non possumus. Inexuperabiles legionis istius animos [Caesar] agnosce; tela proicimus; exarmatas quidem dexteras satelles tuus, [sed] armatum fide catholica pectus inveniet. Occide, prosterne, secandas gladiis percussoribus cervices praebemus intrepidi; hęc nobis iocundiora sunt, dummodo quia te cum sacrilegiis tuis contemnimus, ad regna iam nunc cęlestia properemus." Flagrabat enim iam tunc in beatissimis viris martyrii gloriosus ardor. Hęc mandata legionis remeans ad Maximianum Cęsarem satelles nunciat.

(7) At ille, quasi nichil iterato fuisset scelere perpetratum, ire propere exercitum iubet et circumfundi imperat legionem nullunque de tanto sanctorum exercitu precipit relinqui. Ventum est itaque, et circumsistit beatam legionem turba carnificum, omnis aetas sine discretione perimitur lanianturque beata corpora et devotas deo animas fideli mortis professione commendant. Operta est terra illic procumbentibus in morte corporibus iustorum, fluxeruntque preciosi sanguinis rivi. Quę unquam rabies absque bello tantam humanorum corporum stragem dedit, [....] qui contempserunt rem praesentium ob spem futurorum. Sic interfecta est illa plane angelica legio, quę ut credimus cum illis angelorum legionibus iam conlaudant deum in caelis per infinita saecula saeculorum. [...] LECTIO PRIMA [Peracta tandem caede inter omnes sanctorum percussores praeda dividitur].Igitur Maximianus hanc facultatem dederat, ut quisquis legionis illius militem iugulasset, interempti spoliis uteretur. Divisa igitur omnium praeda, ad vescendum epulandumque victrix turba consedit.

(8) Interea veteranus quidam ultimę ętatis senio fatigatus, nomine Victor, ad contaminatum cędibus locum itineris necessitate deductus est. Dum ad ępulas pro ętatis veneratione ab omnibus rogaretur, requirere cępit, quęnam causa esset lętitie, quod inter tot corpora interemptorum gaudentes exultantesque possent milites ępulari. Dictum a quodam est, quod legio Christianę legis studio cerimonias Romanas cultumque deorum pariter cum imperatoriis iussionibus contempnere voluisset dataque neci esset, ut disciplinę militaris traditus ordo severius teneretur. LECTIO II Tunc Victor alte gemitum trahens graviterque suspirans detestatus convivas detestatusque convivium exclamat: "Heu me, qui per tot annorum militiam ad hanc [infelicem aetatem veni et in hac] legionem militare non merui; quam bene inter tales gloriosae mortis honore donatus finem vitę invenire potuissem! Saltem si commilito indignus eram vel me ante actę horę viandi necessitas detulisset, ut senilis pectoris cruor tantorum virorum victimis misceretur, obtuleram corpus hoc neci, dummodo tantę laudis consortio non carerem." Talia dicentem profanorum statim turba vallavit, quę utrum Christianus esset respondere minaciter iubet.

(9) At ille, paululum oculos ad cęlum erigens, tali percontantibus sermone respondit: "Longus me vivendi usus ad hanc, quam videtis, perduxit ętatem. Quęcunque in hoc mundo aguntur aut studium repperit aut rerum volubilitas agit aut varius semper casus infestat; quodcumque volumus, optamus, scimus aut cupimus, totus mundus caligine submersus tenebris circumfluentibus latet, nisi nobis aut viam Christus ostenderit aut lumen Christus effulserit. Quod ego fideli mente perpendens utinam ultimo contester affatu! Quod si me ad tempus paulo ante trucidate legionis itineris necessitas detulisset, conviviis vel epulis vestris horum funerum consortium praetulissem. Sed etiam nunc pręstabit Christus, ut Christianum me vel post professionem meam transire ulterius per beata funera non sinatis." Hęc eum loquentem subita percussoris obtruncat insania. Ita vir sanctus celeri confessione consortium promeruit ceterisque martyribus in eo loco sicut morte ita est et honore coniunctus.

(20) Neque hoc omittendum est, quod per longum temporis tractum beati Innocentii martyris membra Rodanus revelavit. Iugi enim illuvie vicinum in se cespitem vergens, religiosa quadam soli pernicie ad sepulturam martyris famulatrix unda pervenit. Prolatas nanque reliquias leniter lambens non ideo a sinu terrę protulit, ut in gurgitis sui procellam demergeret, set ob gloriosam devotionem ut intra ambitum basilicę cęteris martyribus sepultura preciperet sociari. Cuius translationem a sanctę recordationis Domiciano Genevense et Grato Augustanę urbis vel Protasio, tunc temporis illius loci epi, celebratam recolentes, quotidiana devotione et laudibus frequentamus.

Quid miraculi tunc apparuerit, nequaquam tacendum putavi:

(17) Accidit ut inter reliquos artifices, qui invitati convenisse ad hoc opus videbantur, quidam esset aurifex, quem adhuc gentilem esse constaret. Hic cum dominico die, quo cęteri ad spectanda diei eius festa abscesserant, in eadem domo, in qua artem agebat, solus substitisset, in illo secreto subito mane ab adstantibus sanctis hic idem aurifex rapitur atque ad pęnam vel ad supplicia distenditur. Et visibiliter turbam martyrum cernens verberatus etiam increpatur, quod vel die dominico ecclesię solus deesset, vel illud opus sanctum suscipere gentilis auderet. Quod ideo misericorditer a sanctis factum constat, ut aurifex ille consternatus et territus salutare sibi nomen posceret, statimque Christianus effectus est.

(18) Neque illud in LECTIO III sanctorum miraculis pretermittam, quod per eadem loca omnibus notum est: Mater familias Quinti, egregii atque honorati viri, cum ita paralisi fuisset obstricta, ut etiam pedum usus negaretur, a viro suo ut illuc per multum itineris spacium deferretur poposcit. Quo cum pervenisset, sanctorum martyrum basilicę famulantium manibus illata pedibus ad diversorium rediit ac sanitati de premortuis restituta membris miraculum suum ipsa circumtulit.

(19) Hęc duo tantum miracula passioni sanctorum inserenda credidi. Cęterum satis multa sunt, quę vel in purgatione dęmonum, vel in restauratione claudorum aut sanitate febrium cęterisque infirmitatibus quotidie illic per servos suos virtus domini operatur. Quę multa narranda sunt, si per singula scribantur. Tamen fidelium cordibus absque lectione cognita esse noscuntur, quę quanta et qualia miracula illic per ssanctos suos ad honorem et gloriam nominis sui dominus operari non desinit, qui vivit et regnat per omnia saecula saeculorum. Amen.

[Es folgt ein sermo.]