(1) Temporibus Diocletiani, quondam Romanę rei publicę principis, cum ad imperium totius orbis fuisset electus omnesque provincias turbari quorumdam praesumptione perspiceret, ad consortium imperii vel laboris olim sibi comilitonem Herculium Maximianum Cesarem fecit eumque contra Amandum et Elianum, qui in Bagaudarum nomen presumptione servili arma commoverant, ad Galliam destinavit. Cui ad supplementum exercitus legionem Thebeam ex orientalibus ire praecepit. Quę legio sex milia sexcentos sexaginta sex viros validis animis instructos armis antiquorum Romanorum habebat exemplo. II Hi igitur milites Christianę religionis ritum orientali traditione susceperant ab Ierosolimitanę urbis epo fideique sacrę virtutem armis omnibus praeponebant. Ad urbem quippe Romanam itinere attingentes eandem Christianitatis fidem, quam acceperant, apud beatum Marcellum, predictę Romanę urbis pontificem, confirmaverunt, ut ante gladiiis interirent quam sacram fidem Christi, quam acceperant, violarent. III Recepti igitur a Diocletiano Cesare iubentur, ut post Maximianum collegam iter, quod acceperant, Gallias tenderent.

(2) Maximianus Cęsar, usu quondam milicię bellis aptus sed idolorum specialis cultor, ferus animo, avaritia imbutus, actu crudelis, libidini deditus ceterisque viciis obsessus severitatem imperatoriam nimia crudelitate polluerat. In Galliam properans ad Alpium Penninarum aditum venit. Transmeantibus iter Alpium post arduam et horridam viam subito ęqualis loci campestris occurrit grata planities. Quo in loco oppidum factum est, quod Octodorus nomen accepit, circa quod [aut] irrigua fluminibus prata aut agrorum fertilis cultura porrigitur, precipue deinde Rodani fluminis validus cursus offertur, [qui mole sua leniter fluens regionis ipsius gratiam propria amoenitate commendat]. IIII Transcensis igitur Alpibus Maximianus Cesar Octodorum venit ibique sacrificaturus idolis suis convenire exercitum iussit atroci proposita iussione ut per aras demonibus consecratas iurarent equalibus animis contra Bagaudarum turbas esse pugnandum, christianos vero inimicos diis suis ab omnibus persequendos. Quod ubi primum pervenit ad noticiam Thebaidę legionis preteriens Octodorense oppidum ad locum, cui Agaunum nomen est, celeriter properavit, ut octo milium spacio ab Octodoro separata necessitate commanendi sacrilegium preteriret. [Acaunum accolae interpretatione Gallici sermonis saxum dicunt]. Quo in loco ita vastis rupibus Rodani fluminis cursus artatur, ut commeandi facultate subtracta constratis pontibus viam fieri itineris necessitas imperaret. Undique tamen imminentibus saxis parvus quidem sed amenus irriguis fontibus campus includitur, ubi fessi milites legionis Thebeę post laborem tanti itineris resederant. O quanta reverentia excolendus est sacer ille locus, in quo tot pro Christo milia martirum ferro Cesaris puniuntur!

(3) V Maximianus Casar, dum ad sacramenta superius memorata cunctos in exercitu suo cogeret, agnovit, ut diximus, pretergressam legionem. Subito iracundię furore repletus satellites mittit, ut hii legionem ad sacramentorum suorum sacrilegia revocarent.

Erat in eadem legione primicerius Mauricius et signifer Exuperius et Candidus senator, Innocens, Vitalis et Victor, qui ita commilitonibus suis preerant, ut amore potius equalitatis quam terrore militari obedienda preciperent, viri in rebus bellicis strenui et virtute nobiles, sed fide in deo nobiliores. Erga imperatorem fortitudine, erga Christum devotione certabant. Evangelici praecepti sub armis custodes reddebant quę dei erant deo, et quę Cesaris Cesari restituebant. VI Requirunt itaque quid Maximianus Cesar ira dictante mandasset. Dictumque ab illis est, quod Cesar iusserat, milites omnes immolasse hostias, libasse sacrificia et sacramenta phanatici ordinis prebuisse, iubere Cesarem, ut legio festinanter revertens ad commilitonum se preparet exemplum. Tunc hii qui preerant legioni militis affectu dederunt responsum, ob hoc transgressos Octodorum, quia iam fama ad eos sacrificorum ordine pervenisset, fas sibi visum esse, ne demonum aris Christiani contaminari viderentur, [esse sibi in animo] deum vivum colere, traditam orientali more religionem usque ad diem vitę perenniter custodire, ad bellorum usum paratam esse legionis virtutem, ad committenda vero sacrilegia, sicut Cesar precepit, Octodorum non redire.

(4) VII Reversus itaque satelles nuntiat obstinatos esse animos legionis nec velle preceptis imperatoris obedire. Tunc Maximianus Cesar iracundię nimietate succensus ad hanc vocem subito furore prosilivit dicens: "Ergo milites mei imperatoria precepta et sacrorum meorum ordinem spernunt! Sanctienda erat vindicta publica etiam si tantum (-am a.c.) maiestatem regiam contemnere voluissent; iungitur despectui meo cęlestis iniuria et mecum pariter religio Romana contemnitur. Sentiat contumax miles me non solum michi sed etiam diis meis dare posse vindictam; iam nunc fidissimorum meorum turba festinet, decimum quemque morti funesta sors prebeat, discant ęqualem necem quos ordo premiserit moriendi, qualiter Maximianus vel sibi vel diis suis hac severitate dederit ultionem!"

(5) Post hanc vocem apparitoris iussio infausta porrigitur, ad legionem velociter properatur, crudelia precepta reserantur. Traduntur neci quos ordo repperit numerandi, lęti percussoribus cervices prebent solaque inter eos erat de gloriosę mortis acceleratione contentio. Perfecto itaque scelere ut Octodorum legio redeat iubetur. Tunc Mauricius primicerius paululum [a] satellitibus regiis segregatus convocat legionem et hac oratione sanctiores alloquitur: "Gratulor virtuti vestrę, commilitones optimi, quod amore religionis nullam vobis Cesaris preceptum attulit formidinem; gaudentibus quodammodo animis tradi ad necem gloriosam commilitones vestros vidistis, quibus timui ne quisquam, quod armatis facile est, specie defensionis beatissimis funeribus manus obviam afferre temptaret! Iam michi ad huius rei interdictum Christi nostri parabatur exemplum, qui exemptum vagina apostoli gladium proprię vocis iussione recondit, docens maiorem armis omnibus Christianę confidentię esse virtutem. Hic deus Christus plane mentes nostras manusque prohibuit, ne quisquam divino operi mortalibus dextris obstitisset. Quin immo cepti operis fidem perenni religione complerent! Hactenus exempla sacris inserta codicibus legebamus; iam nunc per nosmet ipsos quos sequi deberemus aspeximus. Ecce vallatus sum commilitonum meorum corporibus, quos de latere meo funestus satelles abstraxit, aspersus sum cruore sanctorum et [sacri] sanguinis reliquias vestibus meis porto et dubito eorum sequi necem, quorum gratulans admiror exemplum? Et vacat cogitare quid imperator iubeat, qui sorte michi mortalitatis ęqualis est. Si habere aliquid virium imperatoria precepta potuissent, circa beatissimorum trium puerorum corpora regis Persarum valuisset incendium nec contemnere ora leonum nec lacu clausus evadere potuisset propheta. Sacramenta olim dedisse nos memini quod contemptu lucis istius et desperatione vitę defensare rem publicam deberemus; iam tunc promisi mei corporis vilitatem et spopondi hanc imperatoribus fidem nec tamen michi ullus tunc regna cęlestia promittebat. Quid Christo spondente faciendum est, si hoc potuimus militię devotione promittere? Quin immo, fortissimi commilitones, olim devotas animas subdamus preciosissimę passioni, sit nobis virilis animus, fides inviolata permaneat! Iam cerno ante tribunal Christi stantes eos quos neci paulo ante satelles regius deputavit; illa vera gloria est, quę ęternitatem beatam vitę huius brevitate mercatur.

[De sancto Michaele Arcangelo]