(1) Sanctorum passionem martyrum^{(martyrium m.pr.; -i- del.)}, qui Acaunum glorioso sanguine inlustrant, pro honore gestorum stilo explicamus, ea utique fide, qua ad nos martirii ordo pervenit. Nam per succedentium relationem rei gestae memoriam nondum intercepit oblivio. Et si pro martyribus singulis loca singula, quae eos possident, vel singulae urbes insignes habentur, nec immerito^{(corr.ex inmerito)}, quia pro deo summo pretiosas sancti animas refundunt, quanta excolendus est reverentia sacer ille Acaunensium locus, in quo tot pro Christo martyrum milia ferrocaesa referuntur! Nunc iam ipsam beatissimae^{(-issime cod.; m.s. ę)} passionis causam loquamur.

(2) Sub Maximiano, qui Romanae rei publicae cum Diocletiano collega imperium tenuit, per diversas fere provincias laniati aut interfecti martyrum populi. Idem namque Maximianus, sicut avaritia libidine crudelitate ceterisque vitiis obsessus^{(obses m.pr. obsessus corr.Florus)} furebat, ita etiam exsecrandis gentilium ritibus deditus et erga deum caeli profanus, impietatem suam ad extinguendum Christianitatis nomen armaverat. Si qui tunc dei veri cultum profeteri audebant, sparsis usquequaque militum turmis vel ad supplicia vel ad necem rapiebantur, ac velut vagatione^{(vacatione (?) m.pr.)} barbaris gentilibus data prorsus in religionem arma commoverat^{(corr.ex conmoverat)}.

(3) Erat eodem tempore in exercitu legio militum, qui Thebaei appellabantur. Legio autem vocabatur, quae tunc sex milia ac sexcentos viros in armis habebat. Hi in auxilium Maximiano ab orientis partibus acciti venerant, viri in rebus bellicis strenui et virtute nobiles, sed nobiliores fide. Erga imperatorem fortitudine, erga Christum devotione certabant. Evangelici praecepti etiam sub armis non immemores^{(corr.ex inmemores)} reddebant quae dei erant deo, et quae Caesaris Caesari restituebant.

(4) Itaque cum et hi sicut ceteri militum ad pertrahendam Christianorum multitudinem destinarentur, soli crudelitatis ministerium detrectare^{(detraectare cod.)} ausi sunt, atque^{(adque cod.)} huiusmodi praeceptis se obtemperaturos^{(corr.m.s.in optemperaturos)} negant. Maximianus non longe aberat, nam se circa Octodorum itinere fessus tenebat. Ubi cum ei per nuntios delatum esset legionem hanc adversus mandata regia rebellem in Acaunensibus angustiis substitisse, in furorem instinctu indignationis exarsit.

(5) Sed mihi, priusquam reliqua commemorem^{(corr. ex conmemorem)}, situs loci eius relationi inserendus videtur. Acaunus sexaginta ferme milibus a Genavensi urbe abest, quattuordecim vero milibus distat^{(corr. ex destat)} a capite Limanni lacus, quem influit Rhodanus. Locus ipse iam inter Alpina iuga in^{(add.supra l.)} valle situs est, ad quem pergentibus difficili transitu asperum atque^{(corr.m.s. ex adque)} artum iter panditur. Infestus namque Rhodanus saxosi montis radicibus vix pervium viantibus aggerem reliquit. Evictis transmissisque angustiarum faucibus subito nec exiguus inter montium rupes campus aperitur. In hoc legio sancta consederat.

(6) Igitur, sicut supra diximus, cognito Maximianus Thebaeorum responso praecipiti^{(corr.in praecepit m.s.(?))} ira fervidus ob neglecta^{(neclecta cod.)} imperia decimum quemque ex eadem legione gladio feriri iubet^{(iubet del.Florus (cf.adn.14))}, quo facilius ceteri regiis praeceptis territi metu cederent; redintegratisque mandatis edicit ut reliqui in persecutionem Christianorum cogantur. Ubi vero ad Thebaeos denuntiatio iterata pervenit cognitumque ab eis est iniungi sibi rursum exsecutiones profanas, vociferatio passim ac tumultus in castris exoritur affirmantium^{(corr.ex adfirmantium)} numquam se ulli in haec tam sacrilega ministeria cessuros, idolorum se profana semper detestatos, Christianis se imbutos^{(imbutos corr. Florus ex inbutos)} sacris et divinae religionis cultu institutos, unum se aeternitatis deum colere, extrema experiri satius esse quam adversum Christianam fidem venire.

(7) His deinde compertis^{(compertis corr. ex conpertis)} Maximianus omni belua cruentior rursus ad ingenii sui saevitiam redit atque^{(atque corr.ex adque)} imperat ut iterum decimus eorum morti detur; ceteri nihilominus ad haec quae spernerent compellerentur^{(comp. corr. ex conp.)}. Quibus iussis denuo in castra perlatis segregatus atque^{(atque corr.ex adque)} percussus est qui decimus^{(decimus infra lin.add.m.pr.)} sorte obvenerat; reliqua vero se militum multitudo mutuo sermone instigabat, ut in tam praeclaro opere persisterent^{(corr.m.s. ex persisteret)}.

(8) Incitamentum tamen maximum fidei in illo tempore penes^{(paenis m.pr.; a del.m.s.,i corr.in e)} sanctum Mauricium fuit primicerium tunc, sicut traditur, legionis eius, qui cum Exsuperio^{(Exuperio m.pr.)}, ut in exercitu appellant, campidoctore^{(campedoctore m.pr.)} et Candido senatore militum accendebat exhortando singulos et monendo. Fidelium commilitonum^{(conmiletonum m.pr.)} et iam^{(etiam m.pr.; sep.m.s.)} martyrum exempla ingerens pro sacramento Christi, pro divinis legibus, si ita necessitas ferret, omnibus et moriendum suadebat, sequendosque admonebat socios illos et contubernales suos, qui iam in caelum praecesserant. Flagrabat enim iam tunc in beatissimis viris martyrii gloriosus ardor^{(-dor suppl.supra l.)}.

(9) His itaque primoribus suis atque^{(adque m.pr.)} auctoribus animati Maximiano insania adhuc aestuanti mandata mittunt sicut pia ita et fortia, quae feruntur fuisse in hunc modum: "Milites sumus, imperator, tui, sed tamen servi, quod libere confitemur, dei. Tibi militiam debemus, illi innocentiam. A te stipendium laboris accepimus, ab illo vitae exordium sumpsimus. Sequi imperatorem in hoc nequaquam possumus, ut auctorem negemus deum, utique auctorem nostrum, deum auctorem, velis nolis, tuum. Si non in tam funesta compellimur^{(corr.ex conpellimur)}, ut hunc offendamus, tibi, ut fecimus hactenus^{(actenus cod.)}, adhuc parebimus; sin^{(sin ex si corr.Florus)} aliter, illi parebimus potius quam tibi. Offerimus nostras in quemlibet hostem manus, quas sanguine innocentium cruentare nefas ducimus. Dexterae istae pugnare adversum impios atque^{(corr. ex adque)} inimicos sciunt, laniare pios et cives nesciunt. Meminimus nos pro civibus potius quam adversus cives arma sumpsisse. Pugnavimus semper pro iustitia, pro pietate, pro innocentium salute. Haec fuerunt hactenus^(cf.adn34.) nobis pretia periculorum. Pugnavimus pro fide, quam^{(sic legendum?)} quo pacto conservabimus^{(conservavimus cod.)} tibi^{(corr.Flor.ex tibe hanc)}, si^{(si (aut etsi) inseruit Florus)} hanc deo nostro non exhibemus? Iuravimus primum in sacramenta divina, iuravimus deinde in sacramenta regia; nihil nobis de secundis credas necesse est, si prima perrumpimus. Christianos ad poenam per nos requiri iubes; iam tibi ex hoc alii requirendi non sunt: habes hic nos confitentes deum patrem, auctorem omnium, et filium eius Jesum Christum deum credimus^{(deum credimus corr.Florus in: et spiritum sanctum)}. Vidimus laborum periculorumque nostrorum socios, nobis quoque sanguine aspersis, trucidari ferro, et tamen sanctissimorum commilitonum^{(corr.ex conmilitonum)} mortes et fratrum funera non flevimus non doluimus, sed potius laudavimus et gaudio prosecuti sumus, quia digni habiti essent pati pro domino deo eorum. Et nunc non nos vel haec ultima^{(corr.Florus ex ultimae)} vitae necessitas in rebellionem coegit, non nos adversum te, imperator, armavit ipsa saltim, quae fortissima est in periculis, desperatio. Tenemus ecce arma et non resistimus, quia mori quam occidere satis malumus^{(corr.ex mallumus)}, et innocentes interire quam noxii vivere praeoptamus. Si quid in nos ultra statueris, si quid adhuc iusseris, si quid admoveris, ignes, tormenta, ferrum subire parati sumus. Christianos nos, fatemur, persequi Christianos non possumus."

(10) Cum haec talia Maximianus audisset obstinatosque in fide Christi cerneret animos virorum, desperans gloriosam eorum constantiam posse revocari una sententia interfici omnes decrevit, et rem confici circumfusis militum agminibus iubet. Qui cum missi ad beatissimam legionem venissent, stringunt in sanctos impium ferrum, mori non recusantes vitae amore. Caedebantur itaque^{(post itaque del.que Florus)} passim gladiis, non reclamantes saltim aut repugnantes, sed depositis armis cervices persecutoribus praebentes et iugulum percussoribus vel intectum corpus offerentes. Non vel ipsa suorum multitudine, non armorum munitione elati sunt, ut ferro conarentur asserere^{(corr. ex adserere)} iustitiae causam, sed hoc solum reminiscentes se illum confiteri, qui nec reclamando ad occisionem ductus est et tamquam agnus non aperuit os suum, ipsi quoque tamquam grex dominicus ovium laniari se tamquam ab inruentibus lupis passi sunt.

(11) Operta est terra illic procumbentibus in mortem corporibus piorum, fluxerunt pretiosi sanguinis rivi. Quae umquam rabies absque bello tantam humanorum corporum stragem dedit, quae feritas ex sententia^{(sentia cod.)} sua tot simul perire vel reos^{(corr.Florus ex reus (?))} iussit! Ne iusti punirentur multitudo non obtinuit^{(corr.m.s. in optinuit)}, cum inultum esse soleat quod multitudo delinquit. Hac igitur crudelitate immanissimi^{(corr.m.s. ex inmanissimi)} tyranni confectus est ille sanctorum populus, qui contempsit rem praesentium ob spem futurorum. Sic interfecta est illa plane angelica legio, quae ut credimus cum illis angelorum legionibus iam conlaudat semper in caelis dominum deum Sabaoth.

(12) Victor^{(r adiunxit Florus.)} autem martyr nec legionis eiusdem fuit neque miles, sed emeritae^{(corr.m.s. ex meritae)} iam militiae veteranus. Hic cum iter agens subito incidisset in hos, qui passim epulabantur^{(a del.m.s.ex aepulabantur)} laeti martyrum spoliis, atque^{(ex adque corr.m.s.)} ab his ad convescendum invitatus prolatam ab exultantibus per ordinem causam cognovisset, detestatus convivas detestatusque convivium refugiebat. Requirentibusque^{(.Florus adiunx.q in fine verbi, del.que aut atque (??))}, ne et ipse forsitan Christianus esset, Christianum se et semper futurum esse respondit ac statim ab inruentibus interfectus est ceterisque martyribus in eodem loco sicut morte ita etiam honore coniunctus est.

(13) Haec nobis tantum de numero illo martyrum comperta^{(corr. ex conperta)} sunt nomina, id est beatissimorum Maurici, Exsuperi^{(ex Exuperi corr.Florus)}, Candidi atque^{(corr. ex adque)} Victoris; cetera vero nobis quidem incognita sed in libro vitae scripta^{(ex scribta corr.Florus)} sunt.

(14) Ex hac eadem legione fuisse dicuntur etiam illi martyres Ursus et Victor, quos Salodoro^{(Salodor m.pr.; corr. m.s.)} passos fama confirmat. Salodorum vero castrum est supra Arulam flumen neque longe a Rheno positum.

(15) Operae^{(opere cod.)} pretium est etiam illud^{(corr. m.s. ex illut)} indicare, qui deinde Maximianum trucem tyrannum exitus consecutus sit. Cum dispositis insidiis genero suo Constantino tunc regnum^{(-um m.s.(?))} tenenti mortem moliretur, deprehenso^{(depraehenso corr.m.s.)} dolo eius apud^{(aput corr.m.s.)} Massiliam captus^{(captu m.pr.)} nec multo post strangulatus teterrimoque hoc supplicio affectus^{(ex adfectus corr.m.s.)} impiam vitam digna morte finivit.

(16) At vero beatissimorum Acaunensium martyrum corpora post multos passionis annos sancto Theodoro eiusdem loci episcopo revelata traduntur. In quorum honorem cum exstrueretur basilica, quae vastae nunc adiuncta rupi uno tantum latere acclinis^{(ex adclinis corr.m.s.)} iacet^{(d deletum inter iacet et quid ?)}, quid miraculi tunc apparuerit nequaquam tacendum putavi.

(17) Accidit ut inter reliquos artifices, qui invitati convenisse ad illud^{(ex illut corr.m.s.)} opus videbantur, quidam adesset faber, quem adhuc gentilem esse constaret. Hic cum dominico die, quo ceteri ad expectanda diei^{(i adi.m.s.)} illius festa discesserant, in fabrica solus^{(s in fine verbi?)} substitisset^{(t in fine verbi super rasuram (nt?))}, in illo secreto se subito clara luce manifestantibus sanctis hic idem faber rapitur atque^{(ex adque corr. m.s.)} ad poenam vel supplicia distenditur, et visibiliter turbam martyrum cernens, verberatus^{(-tus corr.Florus ex -tur)} etiam et increpatus, quod vel die dominico ecclesiae solus deesset, vel illud fabricae opus sanctum suscipere gentilis auderet. Quod^{(quod: Florus super textum vix legibilem (quod ideo aut quod adeo?))} adeo misericorditer a sanctis factum constitit, ut faber ille consternatus et territus salutare sibi nomen poposcerit^{(poposceret m.pr.?)} statimque Christianus effectus sit.

(18) Neque illud^{(illud m.pr.)} in sanctorum miraculis praetermittam, quod perinde clarum atque^{(adque m.pr.)} omnibus notum est: Materfamilias Quinti, egregii atque^{(adque m.pr.)} honorati viri, cum paralysi fuisset obstricta, ut ei etiam pedum ususnegaretur, a viro suo ut Acaunum per multum itineris spatium deferretur poposcit. Quo cum pervenisset, sanctorum martyrum basilicae famulantium manibus inlata pedibus ad diversorium rediit ac sanitati de praemortuis restituta membris nunc miraculum suum ipsa circumfert.

(19) Haec duo tantum mira passioni sanctorum inferenda credidi^{(credidi vix legibile)}. Ceterum satis multa sunt, quae vel in purgatione daemonum vel in reliquis curationibus quotidie^{(corr.Florus ex cotidie)} illic per sanctos suos domini virtus operatur.

Explicit passio, quae observatur die decimo Kal.Octobrium.

(Epistula Eucherii) Domino sancto et beatissimo in Christo Salvio episcopo Eucherius.

Misi ad beatitudinem tuam scriptam^{(ex scribtam corr. Florus)} nostrorum martyrum passionem. Verebar namque, ne per incuriam tam gloriosi gesta martyrii ab hominum memoria tempus aboleret. Porro ab idoneis auctoribus rei ipsius veritatem quaesivi, ab his utique, qui affirmabant^{(ex adfirmabant corr.m.s.)} se ab episcopo Genavensi sancto Isaac^{(Isac cod.; correctura vix legitur)} hunc quem praetuli passionis ordinem cognovisse, qui credo rursum haec^{(hec cod.)} retro a beatissimo episcopo Theodoro, viro temporis anterioris, acceperit. Itaque cum alii ex diversis locis atque^{(corr.m.s.ex adque)} provinciis in honorem officiumque sanctorum auri atque^{(corr.m.s. ex adque)} argenti diversarumque rerum munera offerant, nos scripta^{(corr.m.s. ex scribta)} haec nostra, si^{(si vix legibile)} vobis suffragantibus dignantur, offerimus, exposcens pro his intercessionem omnium delictorum atque^{(corr. m.s. ex adque)} in posterum iuge praesidium patronorum semper meorum.

Mementote vos quoque nostri in conspectu domini sanctorum semper officiis inhaerentes.^{(finis codicis inde a sanctorum male legitur)}