[Datation: La datation XV^e ne figure pas dans le catalogue. Was ist mit dem Brief? Kein Brief vorhanden.]

Incipit passio sancti Mauricii et sociorum eius.

(1) Passionem sanctorum martyrum, qui hunc locum glorioso sanguine illustrant, pro honore gestorum stilo explicamus, ea utique fide, qua ad nos martirii ordo pervenit. Nam per succedentium relationem rei geste memoriam nondum intercepit oblivio. Et si pro martyribus singulis loca singula, que eos possident, [vel singulę urbes] insignia habentur, nec immerito, quia pro deo summo preciosas sancti animas [re]fundunt, quanta excolendus est reverencia sacer hic [Acaunensium] locus, in quo tot pro Christo martyrum milia ferro cesa referuntur! Nunc iam ipsam beatissime passionis causam loquamur.

(2) Sub Maximiano, qui Romane rei publice cum Dyocleciano collega imperium tenuit, per diversas fere provincias laniati aut interfecti sunt martyrum populi. Idem namque Maximianus, sicut avaricia libidine crudelitate ceterisque viciis obsessus furebat, ita etiam execrandis gentilium ritibus [deditus] et erga deum celi profanus, impietatem suam ad extinguendum Christianitatis nomen armaverat. Si quis tunc dei veri cultum profiteri audebat, sparsis usquequaque militum turmis vel ad supplicia vel ad necem rapiebatur, vel ad vagationem barbaris [gentilibus] datus prorsus in religione arma commoverat.

(3) Erat eodem tempore in exercitu legio militum, qui Thebei apellabantur. Legio autem vocabatur, que tunc sex milia ac sexcentos viros in armis habebat. Hii autem in auxilium Maximiano ab orients partibus accersiti venerant, viri in rebus bellicis strennui [et] virtute nobiles, sed fide nobiliores. Erga imperatorem fortitudine, erga Christum devotione certabant. Evangelici precepti etiam sub armis non immemores reddebant que dei erant deo, et que Cesaris Cesari restituebant.

(4) Itaque cum et hii sicut ceteri militum ad dilaniandam Christianorum multitudinem destinarentur, soli crudelitatis ministerium detrectare ausi sunt, atque huiusmodi preceptis se obtemperaturos negant. Maximianus non longe aberat, nam se circa Actodori itinere fessus tenebat. Ubi cum ei per nuntium delatum esset legionem hanc adversus mandata regia rebellem in hiis angustiis substitisse, furore instinctus indignationis exarsit.

(5) Sed prius michi quam reliqua commemorem, situs loci istius relationi inserendus videtur. Locus hic sexaginta fere milibus a Genuense urbe abest, quatuordecim vero milibus [distat] a capite Limannici lacus, quod influit Rodanus. Locus hic iam inter Alpina iuga in valle situs est, ad quem pergentibus difficilem transitum asperum atque artum iter pandit. Infestus namque Rodanus saxosi montis radicem vix perviam navigantibus agere reliquit. Evictis transmissisque angustiarum faucibus subito nec exiguus inter montium rupes campus aperitur. In hoc legio sancta consederat.

(6) Igitur, sicut supra diximus, cognito Maximianus Thebeorum responso praecipiti ira fervidus ob neglecta imperia decimum quemque ex eadem legione gladio ferire iubet, quo facilius ceteri rebus certis territi metu cederent; reintegratisque mandatis edicit ut reliqui in persecutionem Christianorum cogantur. Ubi vero ad Thebeos denunciatio iterata pervenit cognitumque ab eisdem [est] iniungi sibi rursus executiones profanas, vociferatio passim ac tumultus in castris exoritur affirmantium numquam se ulli in hec tam sacrilega ministeria cessuros, idolorum [se] profana semper detestatos, [Christianis se imbutos] sacris et divine religionis cultu institutos, unum se eternitatis deum colere, extrema experiri satius esse quam adversus Christianam fidem venire.

(7) Hiis deinde compertis Maximianus omni belua cruentior rursus ad ingenii [sui] seviciam redit atque imperat ut iterum decimus eorum neci detur; ceteri nichilominus ad hec que supervenerunt conpellerentur. Quibus iussis denuo in castra perlatis segregatus est atque percussus qui decimus sorte obvenerat; reliqua vero se militum multitudo mutuo sermone instigabat, ut in tam preclaro opere persisteret.

(8) Incitamentum tamen maximum fidei in illo tempore penes sanctum Mauricium fuit primicerium tunc, sicut tradidit, legionis eius, qui cum Exuperio, ut in exercitu appellant, campiductore et Candido senatore militum accedebat exhortando singulos et monendo. Fidelium commilitonum etiam martyrum exempla ingerens pro sacramento Christi, pro divinis legibus, si ita necessitas ferre, omnibus esset moriendum suadebat, sequendosque ammonebat sotios illius et contubernales suos, qui iam in celo precesserant. Flagrabat enim iam tunc in beatissimis viris martirii gloriosus ardor.

(9) Hiis itaque primoribus suis atque auctoribus animati Maximiano adhuc insania estuanti mandata mittunt sicut pia ita et fortia, que feruntur fuisse in hunc modum: "Milites sumus, imperator, tui, sed tamen servi quod liberi confitemur, dei. Tibi miliciam debemus, illi innocentiam. A te stipendium laboris accipimus, ab illo vite exordium sumpsimus. Sequi, imperator, te in hoc nequaquam possumus, ut auctorem negemus deum, utique auctorem [nostrum dominum auctorem], velis nolis, tuum. Si non ad tam funesta compellimur, ut hunc offendamus, tibi, ut fecimus hactenus, adhuc parebimus; sin aliter, illi parebimus potius quam tibi. Offerimus nostras in quemlibet hostem manus, quas sanguine innocentium cruentare nefas ducimus. Dextere iste pugnare adversus impios atque inimicos sciunt, laniare pios et concives nesciunt. Meminimus nos pro civibus potius quam adversus cives arma sumpsisse. Pugnavimus semper pro iusticia, pro pietate, pro innocentium salute. Hec fuerunt hactenus nobis pretia periculorum. Pugnavimus pro fide, quam quo pacto conservavimus tibi, si hec deo nostro non exhibemus? Iuravimus primum in sacramenta divina, iuravimus inde in sacramenta regia; nichil nobis de secundis credas necesse est, si prima [per]rumpimus. Christianos ad penam per nos requiri iubes; iam tibi ex hoc alii requirendi non sunt: habes nos hic confitentes deum patrem, auctorem omnium, et filium eius Jesum Christum [deum] credimus. Videmus laborum periculorumque nostrorum socios, nobis quoque eorum sanguine aspersis, trucidare ferro, et tamen sanctissimorum commilitonum martirum et fratrum funera non flevimus non doluimus, sed potius laudavimus et gaudio prosecuti sumus, quia digni habiti essent pati pro domino deo eorum. [Et] Nunc [non] nos vel hec ultime vite necessitas in rebellionem cogit, non nos adversum te, imperator, armavit ipsa saltem, que fortissima est in periculis, desperatio. Tenemus ecce arma et non resistimus, quia mori quam occidere satis maluimus, et innocentes interire quam noxii vivere praeoptamus. Si quid in nos ultra statueris, si quid adhuc iusseris, si quid admoveris, ignes, tormenta, ferre subire parati sumus. Christianos nos fatemur, persequi Christianos non possumus."

(10) Cum hec talia Maximianus audisset obstinatosque in fide Christi cerneret animos virorum, desperans gloriosam eorum constantiam posse revocare una sententia interfici omnes decrevit, et rem confici circumfusis militum agminibus iubet. Qui cum missi ad beatissimam legionem venissent, stringunt in sanctis impium ferrum, mori non recusantes vite amore cedebantur. Itaque passim gladiis, non reclamantes saltem aut repugnantes, sed et depositis armis cervices persecutoribus prebentes et iugulum persecutoribus vel intectum corpus offerentes. Non vel ipsa suorum multitudine, non armorum motione elati sunt, ut ferro conarentur asserere iusticie causam, sed hec solum reminiscentes se illum confiteri, qui nec reclamando ad occisionem ductus est et tamquam agnus non aperuit os suum, ipsi quoque tamquam grex dominicorum ovium laniare se tamquam ab irruentibus lupis passi sunt.

(11) Operta est terra istic procumbentibus in mortem corporibus piorum, fluxeruntque preciosi sanguinis rivi. Que umquam rabies absque bello tantam humanorum corporum stragem dedit, que feritas experiencia sententia sua tot simul perire vel reos iussit! Ne iusti punirentur multitudo non obtinuit, quod inultum esse soleat quod multitudo delinquit. Hac igitur crudelitate inmanissimi tyranni confectus est ille sanctorum populus, qui contempsit rem presentium ob spem futurorum. Sic interfecta est illa plane angelica legio, que ut credimus cum illis angelorum legionibus iam collaudant semper in celis dominum deum Sabaoth.

(12) Victor autem martir nec legionis eiusdem fuit neque miles, sed emerite iam milicie veteranus. Hic cum iter agens subito incidisset in hos, qui passim epulabantur leti martyrum spoliis, atque ab hiis ad convescendum invitatus prolatam [ab] exultantibus per ordinem causam cognovisset, [detestatus convivas] detestatusque convivium refugiebat. Requirentibusque, ne et ipse forsitan Christianus esset, Christianum se et semper futurum esse respondit ac statim ab irruentibus interfectus est ceterisque martyribus in hoc loco sicut morte [ita] etiam honore coniunctus est.

(13) Hec nobis tantum de numero istorum martyrum conperta sunt nomina, id est beatissimorum Mauricii, Exuperi, Candidi atque Victoris; cetera vero nobis quidem incognita, sed in libro vite scripta sunt.

(14) Ex [hac] eadem legione fuisse dicuntur etiam illi martyres Ursus et Victor, quos Solodorum passos fama confirmat. Solodorum vero castrum est super Ara fluvium neque longe a Reno positum.

(15) Opere precium est etiam illud indicare, qui [de]inde Maximianum trucem tyrannum exitus consecutus est. Cum dispositis insidiis genere suo Constantio, tunc regnum tenente mortem moliretur, deprehenso dolo illius apud Massiliam captus nec multo post strangulatus teterrimoque hoc supplicio affectus impiam vitam digna morte finivit.

(16) At vero beatissimorum [Acaunensium] martyrum corpora post multos passionis annos sancto Theodoro, huius loci episcopo, revelata traduntur. In quorum honore cum extrueretur basilica, que vaste tunc adiuncta rupi uno tantum latere adclivis iacebat, sed nunc iubente preclaro meritis Ambrosio, huius loci abbate, denuo edificata biclinis esse dinoscitur.

(20) Neque enim hoc omittendum est, quod per longum temporis tractum beati Innocentii martyris membra Rodanus revelavit. Iugi enim diluvii vicinum in se cespitem vergens religiosa quodam soli pernicie ad sepulturam martyris famulatrix unda pervenit. Prolatis namque reliquias leniter lambens non ideo a sinu terre protulit, ut in gurgitis sui procella dimergeret, sed ob gloriosam devotionem intra ambitum basilice ceterisque martiribus [sepultura] preceperit sociari. Cuius translatione a sancte recordationis Domiciano Genuense et Grato Augustane urbis vel Protasio, tunc tempore huius loci eps, celebrata recolentes cottidiana devotione et laudibus frequentamus.

Quid miraculi tam(en?) apparuerit nequaquam tacendum putavi.

(17) Accidit ut inter reliquos artifices, qui invitati venisse ad hoc opus videbantur, quidam adesset faber, quem adhuc gentilem esse constaret. Hic cum dominico die, quo ceteri ad expectanda diei eius festa abscesserant, in fabrica solus substitisset, in illo secreto se subito [clara luce] manifestantibus sanctis hic idem faber rapitur atque [ad] penam vel ad supplicia distenditur, et visibiliter turbam martyrum cernens, verberatus etiam increpatur, quod vel die dominico ecclesie solus deesset, vel illud fabrice opus sanctum suscipere gentilis auderet. Quod ideo misericorditer a sanctis factum constitit, ut faber ille consternatus et territus salutare sibi nomen poposcerit statimque Christianus effectus est.

(18) Neque illud in sanctorum miraculis pretermittam, quod perinde clarum atque omnibus notum est: Materfamilias Quinti, egregii atque honorati viri, cum ita paralisi fuisset obstricta, ut ei etiam pedum usus negaretur, a viro suo ut illic per multum itineris spacium differretur poposcit. Quo cum pervenisset, sanctorum martyrum basilice [famulantium] manibus illata pedibus ad diversorium rediit ac sanitati de praemortuis restituta membris miraculum suum circumtulit.

(19) Hec duo tantum mira passioni sanctorum inserenda credimus. Ceterum satis multa sunt, que vel in purgatione demonum vel instauratione claudorum aut sanitate febrium ceterisque infirmitatibus cotidie istic per servos suos virtutes dei operantur. Que multa narranda sunt, si per singula scribantur. Tamen fidelibus cordibus absque lectione cognita esse noscuntur, que, quanta et qualia miracula istic per sanctos suos ad honorem et gloriam nominis sui dominus operare non desinit. Pro eo idipsum die noctuque psalmorum ymni decantatio non desistit. Que iubente sancto et preclaro Christi [sanguine vel] martyre beato Sigimundo rege est institutum huius usque hodie deo protegente est conservatum. Propterea hic laudibus dei servi canentibus ore persolvunt. Cui est honor et gloria, imperium et potestas per omnia secula seculorum. Amen.

in natali unius confessoris qui non fuit pontifex.