(1) Sanctorum passionem martyrum, qui locum Agaunensium glorioso sanguine illustrant, pro honore gestorum stilo explicabimus, ea utique fide, qua ad nos martyrii ordo pervenit. [Nam] per succedentium relationem ac rei gestę memoriam [nondum intercepit oblivio]. Et si pro martyribus singulis loca singula, quę eos possident, venerantur [vel singulae urbes insignes habentur, nec immerito, quia pro deo summo pretiosas sancti animas refundunt], quanta excolendus est reverentia sacer ille [Acaunensium] locus, in quo tot pro Christo martyrum milia ferro cęsa referuntur! Nunc [iam] ipsam beatissimę passionis causam loquamur.

(2) Sub Maximiano, qui Romanę rei publicę cum Diocleciano collega inperium tenuit, per diversas [fere] provincias laniati sunt et interfecti [martyrum] populi Christiani. Idem namque Maximianus, sicut avaricia libidine crudelitate cęterisque viciis obsessus fuerat, ita eciam execrandis gentilium ritibus [deditus] et erga deum cęli profanus, impietatem suam ad extinguendum Christianitatis nomen armaverat. Si qui [tunc] dei veri tunc cultum profiteri audebant, sparsis usquequaque militum turmis vel ad supplicia vel ad necem rapiebantur, ac veluti vagatione barbaris [gentilibus] data prorsus in religionem arma commoverant.

(3) Erat in eodem tempore in exercitu legio militum, qui Thebei appellabantur. Legio autem vocabatur tunc, quę sex milia ac sexcentos sexaginta sex viros in armis habebat. Hi in auxilium Maximiano ab orientis partibus acciti venerunt, viri in rebus bellicis strenui, [et] virtute nobiles, sed fide nobiliores. Erga imperatorem fortitudine, erga Christum religione et devotione certabant. Evangelici praecepti etiam sub armis non immemores reddebant quę dei erant deo, et quę Cęsaris Cęsari restituebant.

(4) Itaque cum et hi sicut cęteri militum ad pertrahendam Christianorum multitudinem destinarentur, soli crudelitatis ministerium detrectare ausi sunt, atque huiusmodi praeceptis se obtemperaturos negant. Maximianus non longe aberat, nam [se] circa Octodorum fessus itinere tenebatur. Ubi cum ei per nuncios delatum esset legionem hanc adversus mandata regia rebellem in [Acaunensibus] his angustiis substitisse, in furorem instinctu indignationis exarsit.

(5) Sed prius mihi quam reliqua commemorem, situs loci istius relationibus inserendus videtur. Locus hic sexaginta fere milibus ab Agaunense urbe abest, quatuordecim vero milibus distat a capite Limanni lacus, quo influit Rodanus. Locus hic [iam] inter Alpina iuga in valle situs est, ad quem pergentibus difficili transitu asperum atque artum iter panditur. Infestus namque Rodanus saxosi montis radicibus vix peravium iter viantibus relinquit. Evictis transmissisque angustiarum faucibus subito non exiguus inter montium rupes campus aperitur. In hoc legio sancta consederat.

(6) Igitur, sicut supra diximus, cognito Maximianus Thebaeorum responso praecepit ira fervidus ob neglecta imperia decimum quemque ex eadem legione gladio feriri [iubet], quo facilius cęteri [regiis praeceptis] metu territi cederent; redintegratisque mandatis edicit ut reliqui in persecutionem Christianorum cogantur. Ubi [vero] ad Thebeos denunciatio iterata pervenit cognitumque ab eis est iniungi sibi [rursum] executiones profanas, vociferatio passim ac tumultus in castris exoritur affirmantium nunquam se ulli in [haec] tam sacrilego mandato cessuros, idolorum [se] profana semper detestaturos, [Christianis se imbutos] sacrę et divinę religionis cultu institutos, unum [se] ęternitatis deum colere, extrema experiri satius esse quam adversus Christianam fidem venire.

(7) His deinde compertis Maximianus omni belua cruentior rursus ad ingenii [sui] sęvitiam redit atque mandat, ut iterum decimus eorum morti daretur; cęteri nihilominus ad ea quę spreverant compellerentur. Quibus iussis denuo in castra perlatis segregatus atque percussus est qui [decimus] sorte obvenerat; reliqua vero [se] militum multitudo mutuo se sermone instigabat, ut in tam praeclaro opere persisterent.

(8) Incitamentum tamen maximum fidei in illo tempore penes sanctum Mauricium, qui fuit primicerius [tunc], sicut traditur, legionis eius, qui cum Exuperio, ut in exercitu appellant, campiductore et Candido senatore militum accedebat exhortando singulos et monendo. Fidelium commilitones, et iam martyrum exempla ingerens pro sacramento Christi, pro divinis legibus, si ita necessitas foret, omnibus eis moriendum suadebat, sequendos[que] admonebat socios [illos] suos et contubernales, qui iam in cęlum praecesserant. Flagrabat igitur iam tunc in beatissimis viris [martyrii] gloriosus ardor.

(9) His itaque sermonibus suis atque auctoribus animati Maximiano adhuc insania estuanti mandata mittunt sicut pia ita et fortia, quę feruntur fuisse huiusmodi: "Milites sumus, imperator tui, sed tam servi, quam liberi confitemur deum. Tibi militiam debemus, illi innocentiam. A te stipendium laboris accipimus, ab illo vitę ęternę gaudia praeoptamus. Sequi imperatorem in hoc nequaquam possumus, ut auctorem negemus deum, [utique auctorem] nostrum, [deum auctorem], velis nolis et tuum. Si non [in] tam funeste compellimur, ut hunc offendamus, [tibi], ut fecimus [hactenus], ad hoc parebimus; sin aliter, illi paremus potius quam tibi. Offerimus nostras in quemlibet hostem manus, quas sanguine innocentum cruentare nefas duximus. Dexterę istę pugnare adversus impios atque inimicos sciunt, laniare pios et concives nesciunt. Meminimus nos potius pro civibus potius quam adversus cives arma sumpsisse. Pugnavimus semper pro iusticia, pro pietate, pro innocentum salute. Hęc fuerunt hactenus nobis precia periculorum. Pugnavimus pro fide, quam quo pacto servamus tibi, si hanc deo nostro non exhibemus? Iuravimus primum in sacramenta divina, iuravimus [deinde] in sacramenta regia; nichil nobis de secundis credas necesse est, si prima praerumpimus. Christianos ad pęnam per nos requiri iubes; iam tibi [ex hoc] alii requirendi non sunt: habes hic nos confitentes deum patrem, auctorem omnium, et filium eius Jesum Christum [et Spiritum Sanctum]. Videntes labores et pericula sociorum nostrorum, nos quoque sanguine eorum sumus aspersi, [trucidari ferro], et tamen [sanctissimorum commilitonum] eorum mortes et funera non flevimus non doluimus, sed potius laudavimus et gaudio prosecuti sumus, quia digni habiti sunt pati pro domino deo eorum. Et nunc non nos vel hęc ultimę vitę necessitas in rebellionem cogit, non nos adversum te, imperator, armavit ipsa saltem, quę fortissima est in periculis, desperatio. Tenemus ecce arma et non resistimus, quia mori magis quam occidere [satis] volumus, et innocentes interire quam noxii vivere praeoptamus. Si quid in nos ultra statueris, si quid adhuc iusseris, si quid admoveris, ignes, tormenta, ferrum subire parati sumus. Christianos nos fatemur, persequi Christianos non possumus."

(10) Cum hęc [talia] Maximianus audisset obstinatosque in fide Christi cerneret animos virorum, desperans gloriosam eorum constantiam posse revocari una sententia interfici omnes decrevit, et rem confici circumfusis militum agminibus iubet. Qui cum missi ad beatissimam legionem venissent, stringunt in sanctos impie ferrum, mori non recusantes vitę amore. Cedebantur itaque passim gladiis, non reclamantes saltem nec repugnantes, sed depositis armis cervices persecutoribus [praebentes et iugulum percussoribus] vel intactum corpus offerentes. Non vel ipsa suorum multitudine, non armorum munimine elati sunt, ut ferro conarentur asserere iusticię causam, sed hoc solum reminiscentes se illum confiteri, qui nec reclamando ad occisionem ductus est et tanquam agnus non aperuit os suum, ipsi quoque sicut grex dominicarum ovium laniari se ut ab irruentibus lupis passi sunt.

(11) Operta est terra illic procumbentibus in morte corporibus piorum, fluxeruntque preciosi sanguinis rivi. Quę umquam rabies tanta bella absque [bello tantam] humanorum corporum strage dedit, quę feritas ex sententia sua tot simul perire vel reos iussit! Ne iusti punirentur multitudo non obtinuit, cum inultum esse non soleat cum multum delinquitur. Hac igitur crudelitate immanissimi tyranni confectus est ille sanctorum populus, qui contempsit rem praesentium ob spem futurorum. Sic occisa est illa plane angelica legio, quę ut credimus cum illis angelorum legionibus iam collaudat [semper] in cęlis dominum deum Sabaoth.