(1) Sanctorum passiones martyrum, qui locum Agaunensium glorioso sanguine illustrant, pro honore gestorum stilo licet brevi prout facundia tamen spiritu sancto ministrante dictaverit explicabimus, ea utique fide, qua ad nos martyrii eorum ordo pervenit, per

succedentium relationem ac rei geste memoriam.

(1) Diocletianus, quondam Romane rei publice princeps, cum ad imperium [totius orbis] fuisset electus aliquasque provincias perturbari quorundam presumptione perspiceret, ad consorcium imperii vel laboris olim sibi commilitonem Herculium Maximianum Cesarem fecit eumque contra Amandum et Elianum, qui in Bagaudarum loco presumptione servili arma commoverant, ad Gallias destinavit. Cui ad supplementum exercitus legionem Thebeam ex orientalibus militibus ire precepit. Hic itaque Maximianus erga deum celi angelorum hominumque conditorem profanus, impietatem suam ad extinguendam Christianitatis nomen armaverat. Siqui enim tunc dei veri cultum profiteri audebant, sparsis usquequaque militum turmis vel ad supplicia vel ad necem rapiebantur, ac veluti vagatione barbaris data prorsus in religionem arma commoverant. Eodem tempore erat in exercitu legio, ut supra taxavimus, militum, qui Thebei appellabantur.

Que legio sex milia sexcentos sexaginta sex viros validos animis, instructos armis antiquorum Romanorum habebat exemplo. Hi igitur milites Christiane religionis ritum orientali traditione susceperant ab Ierosolimitane urbis epo nomine Zabda, fideique sacre virtutem armis omnibus preponebant. Ad urbem quippe Romanam itinere attingentes eandem Christianitatis fidem, quam acceperant, apud beatum Marcellinum, predicte Romane urbis pontificem, confirmarunt, ut ante gladio interirent quam sacram Christi fidem, quam acceperant, violarent. Recepti igitur a Diocletiano Cesare iubentur, ut post Maximianum collegam itinere, quo ceperant, in Gallias tenderent.

(2) Maximianus Cesar, usu quidem milicie bellis aptus sed ydolorum precipuus cultor, ferus animo, avaricia anxius, opere crudelis, libidini deditus ceterisque viciis obsessus furebat, potestatemque imperialem nimia crudelitate polluerat, in Galliam denique properans ad Alpium Penninarum aditum venit. Transmeantibus iter Alpium post arduam et horridam viam subito equalis loci campestris occurrit grata planicies. Quo in loco opidum factum est, quod Octodorum nomen accepit, circa quod irrigua fluminibus prata et agrorum fertilis cultura protenditur, [precipue] deinde Rodani fluminis validus cursus nando meat. Transcensis igitur Alpibus Maximianus Cesar Octodorum venit ibique sacrificaturus ydolis suis convenire exercitum iussit atroci proposita iussione, ut per aras demonibus consecratas iurarent coequalibus sibi animis contra Bagaudarum turmas esse pugnandum christianos vero velut inimicos diis suis ab omnibus persequendos. Quod cum primum pervenit ad noticiam Thebaide legionis preteriens Octodorense oppidum ad locum, cui Agaunum nomen est, celeriter properavit, ut octo milium spacio ab Octodoro separata necessitatem committendi sacrilegium preteriret. Quo in loco ita vastis rupibus Rodani fluminis cursus artatur, ut commeandi facultate subtracta constratis pontibus viam fieri itineris necessitas imperaret. Undique tamen imminentibus saxis parvus quidem sed amenus irriguis fontibus campus includitur, ubi fessi milites legionis Thebee post laborem tanti itineris resederant. O quanta reverentia excolendus est sacer ille locus, in quo tot pro Christo martyrum milia ferro cesa puniuntur.

(3) Maximianus itaque Cesar, dum ad sacramenta superius memorata cunctos in exercitu suo adesse cogeret, agnovit pretergressam, ut diximus, legionem. Et subito iracundie furore completus satellites mittit, ut legionem ad sacramentorum suorum sacrilegia revocarent.

Erat vero in eadem legione primicerius Mauricius et signifer Exsuperius et Candidus senator, qui ita commilitonibus suis preerant, ut amore pocius equalitatis quam terrore militari hobedirent et obedienda preciperent, viri in rebus bellicis strenui et virtute nobiles, sed fide in deo nobiliores. Erga imperatorem fortitudine, [erga Christum] certabant pariter in devotione. Evangelici precepti sub armis custodes reddebant que dei erant deo, et que Cesaris Cesari restituebant. Requirunt itaque quid Maximianus [Cesar] ira dictante mandasset. Dictum est eis, quod Cesar iuberet milites omnes immolare hostias, libare sacrificia et sacramenta fanatici ordinis attrectare; iubere Cesarem, ut legio festinanter reverteretur et ad commilitonum se prepararet exemplum. Tunc hii qui preerant legioni miti affatu dederunt responsum, ob hoc transgredi Octodurum, quia iam fama ad eos sacrificiorum ordine pervenisset, fas sibi visum esse, ne demonum aris christiani contaminari viderentur; [esse sibi in animo] deum vivum colere, et traditam orientali more religionem usque ad finem vite perenniter custodire, ad bellum preparatam legionis esse virtutem, ad committenda vero sacrilegia, sicut Cesar praecepit, Octodorum non redire.

(4) Reversi itaque satellites nuntiant obstinatos esse animos legionis nec velle preceptis imperatoriis obedire. Tunc Maximianus Cesar iracundie nimietate succensus ad hanc vocem subito [furore] prosilivit dicens: "Ergo milites mei imperatoria precepta et sacrorum meorum ordinem spernunt! Statuenda esset vindicta publica, etiam si tantum magestatem regiam contempnere voluissent; iungitur et despectui meo celestis iniuria et mecum pariter religio Romana contempnitur. Sentiat contumax miles me non solum mihi sed etiam diis meis dare posse vindictam; iam fidelissimorum meorum turba festinet, decimum quemque funesta sors morti prebeat, discant aequali nece quos ordo promiserat moriendi, qualiter Maximianus vel sibi vel diis suis hac severitate dederit ultionem!"

(5) Post hanc vocem apparitoris iussio infausta discurrit, ad legionem sanctam velociter properatur, crudelia precepta reserantur. Traduntur neci quos ordo repperit numerandi, leti percussoribus cervices prebent solaque inter eos erat de gloriose mortis acceleratione contentio. Perfecto itaque scelere ut Octodorum legio redeat iubetur. Tunc Mauritius primicerius paululum a satellitibus regiis segregatus convocat legionem et hac oratione sanctiores alloquitur: "Gratulor virtuti vestre, commilitones optimi, quod amore religionis nullam vobis Cesaris preceptum attulit formidinem; gaudentibus quodammodo animis tradi ad necem gloriosam commilitones vestros vidistis, quibus timui ne quisquam, quod armatis facile est, specie defensionis, beatissimis funeribus manus obviam afferre temptaret! Iam mihi [ad huius rei] interdictum Christi nostri parabatur exemplum, qui exemptum vagina apostoli gladium proprie vocis iussione recondidit, docens maiorem armis omnibus Christiane confidentie esse virtutem. Hic deus (ur =vester?) Iesus Christus plane mentes nostras manusque prohibuit, ne quisquam divini operis mortalibus dextris obstitisset. Quin immo cepti operis fidem perhenni religione complerent! Actenus exempla sacra inserta codicibus legebamus; iam nunc per nosmetipsos quos sequi deberemus aspeximus. Ecce vallatus sum commilitonum meorum corporibus, quos de latere meo funestus satelles abstraxit, aspersus sum cruore sanctorum et [sacri] sanguinis reliquias vestibus meis porto et dubito eorum sequi necem, quorum gratulans admiror exemplum? Non magnopere curandum est, quid imperator iubeat, qui sorte mihi mortalitatis equalis est. Si habere aliquid virum (iurum ?) imperatoria precepta potuissent, circa beatissimorum trium puerorum corpora regis Persarum valuisset incendium nec contempnere ora leonum lacu clausus et evadere potuisset propheta. Sacramenta olim dedisse nos memini quod contemptu lucis istius et desperatione vite defensare rem publicam deberemus; iam tunc promisi mei corporis vilitatem et spopondi hanc imperatoribus fidem nec tamen mihi ullus regna tunc celestia promittebat. Quid Christo spondente est faciendum, si hoc potuimus milicie devotione promittere? Quin immo, fortissimi commilitones, olim devotas animas subdamus preciosissime passioni, sit nobis virilis animus, fides involuta permaneat! Iam cerno ante tribunal Christi stantes eos quos neci paulo ante satelles regius deputavit; illa vero gloria est, que eternitatem beatam vite huius brevitate mercatur. Equali omnes animo, una voce responsum satellitibus demus, id nuntia: "Milites quidem, Cesar, tui sumus et ad defensionem rei publice Romana arma suscepimus nec unquam aut desertores bellorum aut proditores fuimus milicie aut ignavie vel formidinis meruimus subire flagicium. Tuis etiam obtemperaremus preceptis nisi instituti legibus christianis demonum cultus et aras semper pollutas sanguine vitaremus. Comperimus precepisse te aut sacrilegiis pollui Christianos aut denis interfectis nos velle terreri. Non inquiras longius latitantes, nos omnes Christianos esse cognosce; habebis potestati tue subdita omnium corpora, auctorem vero suum respicientes Christum animas non tenebis." Hec vir sanctus dixerat, legionis probatur assensio et Cesari per satellites nuntiatur.

(6) Presenti precepit iussione, ut iterum decimum renovate crudelitatis ordo consumeret. Post hanc vocem ad legionem velociter properatur, crudelia precepta peraguntur, reliqui vero ut Octodorum redeant iubetur. Tunc Exsuperius, quem ante principem vel campidoctorem [superius] memoravi, correptis legionis sue signis hac circumstantes oratione confirmat: "Tenere me, commilitones optimi, secularium quidem bellorum signa perspicitis, sed non ad hec arma provoco, nec ad [hec] bella animos vestros virtutemque cohortor; aliud nobis genus eligendum est preliorum, nom per hos gladios potestis ad regna celestia properare. Robur nobis est [opus] animorum et invicta defensio fidem, quam deo promisimus, in ultimis custodire. Iam de commilitonum nostrorum gloria, qui sub divino certaverunt obtutu, superest, ut victori deo gratias agamus, gloriosus igitur vir Mauricius sic est locutus, ego vobis victoriam plenam, si Christo creditis, repromitto. Proiciant dextre nostre arma ista cum signis militaribus, prestabit hoc Christus, ut mox in ipso celesti, sicut promittitur, regno alia vobis Exsuperium vestrum videatis signa monstrare. Vadat quin immo funestus satelles et hec truculento regi nuntiet: "Milites sumus, imperator, tui, sed tamen servitutem habere confitemur dei. Tibi miliciam debemus, illi innocentiam. A te stipendium laboris accipimus, ab illo vite exordium sumpsimus. Sequi imperatorem in hoc nequaquam possumus, ut auctorem nostrum negemus deum, auctorem vero, velis nolis, tuum. Si non in tam funesta re compellimur, ut hunc offendamus, tibi, ut fecimus, adhuc parebimus; sin aliter, illi parebimus pocius quam tibi. Offerimus in quemlibet hostem manus nostras, quas sanguine innocentum cruentare nefas ducimus. Dextere iste pugnare adversus impios atque inimicos sciunt, laniare pios et concives nesciunt. Meminimus nos pro civibus pocius quam adversus cives arma sumpsisse. Pugnavimus semper pro iustitia, pro pietate, pro innocentium salute. Hec fuerunt hactenus nobis precia periculorum. Semper, ut dictum est, pugnavimus pro fide, quam quo pacto servabimus tibi, si hanc deo nostro non exhibemus? Iuravimus primum in sacramenta divina, iuravimus deinde in sacramenta regia; nichil nobis de secundis credas necesse est, si prima prerumpimus. Christianos ad penam per nos requiri iubes; iam tibi ex hoc alii requirendi non sunt: habes hic nos confitentes deum patrem omnipotentem, auctorem omnium, et filium eius Jesum Christum deum credimus. Vidimus laborum periculorumque nostrorum socios, [nobis quoque eorum sanguine aspersis,] trucidari ferro, et tamen sanctissimorum commilitonum mortes et fratrum funera non flevimus non doluimus, sed pocius laudavimus et gaudio prosecuti sumus, quia digni habiti essent pati pro domino deo eorum. Et nunc non nos vel hec ultime vite necessitas in rebellionem coegit, non nos adversum te, imperator, armavit ipsa saltem, que fortissima est in periculis, desperatio. Tenemus ecce arma et non resistimus, quia mori magis quam occidere volumus, et innocentes interire quam noxii vivere preoptamus. Si quid in nos ultra statueris, [si quid adhuc iusseris, si quid ammonueris] igni, tormento, ferro subici parati sumus. Christiani sumus, persequi Christianos non possumus. Inexsuperabiles legionis istius animos [Cesar] agnosce; tela proicimus; exarmatas quidem dextras satelles tuus, sed armatum fide catholica pectus inveniet. Occide, prosterne, secandas gladiis percussoribus ntempnimus et ad regna iam nunc celestia properamus." Flagrabat enim iam tunc in beatissicervices prebemus intrepidi; hec nobis iocundiora sunt, dummodo [quod] te cum sacrilegis tuis comis viris martirii gloriosus ardor.

(7) Hec mandata legionis Maximianus Cesar cum audisset per satellites obstinatosque in fide Christi cerneret animos virorum, desperans gloriosam eorum constantiam posse revocari [quasi nihil iterato fuisset scelere perpetratum] ire propere exercitum iubet et una sententia circumfundi imperat legionem nullumque de tanto sanctorum exercitu precepit relinqui. Qui cum missi ad beatissimam legionem venissent, stringunt in sanctos impium ferrum, mori non recusantes vite amore. Cedebantur itaque passim gladiis, non reclamantes saltem aut repugnantes, sed positis armis cervices percussoribus prebentes et iugulum gladiatoribus vel intectum corpus offerentes. Non vel ipsa suorum multitudine, non armorum munitione elati sunt, ut ferro conarentur asserere iusticie causam, sed hoc solum reminiscentes se illum confiteri, qui nec reclamando ad occisionem ductus est et tamquam agnus non aperuit os suum, ipsi quoque tanquam grex dominicarum ovium laniari se veluti ab irruentibus lupis passi sunt. [Ventum itaque est, circumsistit ... carnificum] Omnis etas sine discretione perimitur trucidanturque beata corpora et devotas deo animas fideli mortis professione commendant. Operta est terra illic procumbentibus in mortem corporibus iustorum, fluxeruntque preciosi sanguinis rivi. Que umquam rabies absque bello tantam humanorum corporum stragem dedit, que feritas ex sententia sua tot simul perire vel reos iussit! Ne iusti punirentur multitudo non obtinuit, cum inultum esse soleat quod multitudo delinquit. Hac igitur crudelitate immanissimi tiranni confectus est ille sanctorum populus, qui contempsit rem presentium ob spem futurorum. Sic interfecta est illa plane angelica legio, que ut credimus cum illis angelorum legionibus iam collaudat deum Sabaoth [semper] in celis. Peracta tandem cede ut omnes sanctorum percussores preda dividitur. Namque Maximianus facultatem dederat, ut, quisquis legionis illius militem iugulasset, interemptis spoliis uteretur. Divisa igitur omnium preda ad vescendum epulandumque victrix turba concedit.

(8) Interea veteranus quidam ultime etatis senior fatigatus, nomine Victor, qui nec legionis eiusdem fuit neque miles, ad contaminatum cedibus locum itineris necessitate deductus est. Qui dum ad epulas pro etatis veneratione ab omnibus rogaretur, requirere cepit, quenam causa esset letitie, quod inter tot corpora interemptorum gaudentes exultantesque possent milites vel epulari vel exultari. Dictum namque est a quodam, quod illa legio quia Christiane legis studio cerimonias Romanas cultumque deorum pariter cum imperatoriis iussionibus contempnere voluisset, data neci esset, ut discipline militaris traditus ordo severius teneretur. Tunc Victor alte vocis gemitum trahens graviterque suspirans detestatus convivas detestatusque convivium exclamavit: "Heu me, qui per tot annorum curricula ad hanc infelicem aetatem perveni et cum hac legione militare non merui; ut bene inter tales gloriose mortis honore datus finem vite invenire potuissem! Saltem si commilito indignus eram, tantum si vel me ante hore acte viandi necessitas contulisset, ut senilis pectoris cruor tantorum virorum victimis misceretur, obtulissem corpus hoc neci, dummodo tante laudis consorcio non carerem." Talia eo dicente profanorum statim illum turba vallavit, quem utrum Christianus esset respondere minaciter iubet.

(9) At ille, paululum oculos ad celum erigens, talia percontantibus sermone respondit: "Longus me vivendi usus ad hanc, quam videtis, perduxit etatem. Quecumque in hoc mundo aguntur aut studium repperit aut rerum volubilitas angit aut varii casus semper infestant; quodcumque volumus, optamus, scimus et cupimus, totus mundi caligine submersus tenebris circumfluentibus latet, nisi aut vobis deus viam ostenderit aut lumen Christus effulserit. Quod ego fideli mente perpendens utinam ultimo contester affatu! Nam si me ad tempus paulo ante trucidate legionis itineris necessitas detulisset, conviviis vel epulis vestris horum funerum consorcium pretulissem. Sed etiam nunc prestabit hoc Christus, ut Christianum me vel post professionem meam transire ulterius per beata funera non sinatis." Hec eo loquente subita illum percussoris obtruncat insania. Ita vir sanctus celeri confessione et consorcium sanctorum promeruit, ceterisque martyribus in eo loco sicut morte ita honore coniunctus.

(13) Hec nobis tantum de numerosa ista multitudine martyrum comperta sunt nomina beatissimorum, id est Mauricii, Exuperii, Candidi, Innocentii atque Victoris; cetera vero nomina nobis quidem incognita sed in libro vite sunt scripta.

(14) Nam ex eadem legione fuisse dicuntur etiam illi martires Ursus et Victor, quos Salodoro passos fama confirmat. Salodorum vero castrum est super Arari flumini non longe a Reno positum.

(15) Neque illud silendum est, quem deinde Maximianus progressus exitum consecutus sit. Cum itaque dispositis insidiis genero suo Constantino tunc regnum tenenti mortem moliretur, deprehensus dolo ipsius et apud Massiliam captus nec multo post transgulatus teterrimoque supplicio affectus impiam vitam digna morte finivit.

(16) At vero beatissimorum martyrum Agaunensium corpora post multos passionis annos sancto Theodoro, epo illius loci, revelata traduntur. In quorum honore dum construeretur basilica, que vaste tunc adiuncta rupi uno tantum latere acclinis iacebat, sed nunc iubente preclaro meritis Ambrosio, loci illius abbate, denuo edificata utroque latere reclinis esse dinoscitur, quid miraculi tunc apparuerit, nequaquam tacendum putavi.

(17) Accidit, ut inter reliquos artifices, qui invitati convenisse ad hoc opus videbantur, quidam esset artifex, quem adhuc gentilem esse constaret. Hic cum dominico die, quo ceteri ad expectanda diei illius festa accesserant, in eadem domo, in qua artem agebat, solus substitisset, in illo suo secreto subito mane astantibus sanctis hic idem artifex rapitur atque ad penam vel ad supplicia distenditur, [et visibiliter turbam martyrum cernens, verberatus etiam increpatur, eo quod die dominico] quia ecclesie solus deesset, vel aliud opus sanctum suscipere gentilis auderet. Quod ideo misericorditer a sanctis factum constitit, ut artifex ille consternatus et territus salutare sibi nomen dari posceret, statimque Christianus effectus est.

(18) Neque illud in sanctorum miraculis pretermittam, quod per eadem loca omnibus notum est: Materfamilias Quinti, egregii atque honorati viri, cum ita paralisi fuisset obstricta, ut etiam ei pedum usus negaretur, a viro suo ut illuc per multum itineris spatium deferretur poposcit. Quo cum pervenisset, sanctorum martyrum basilice famulantium manibus illata pedibus ad diversorium rediit ac sanitati de mortuis suscitata membris miraculum suum ipsa circumtulit.

(24) Magna itaque fiunt virtutes ante dictorum martyrum sepulcra, de quibus relictis pluribus pauca perstringere libuit: Mulier quedam filium suum unicum ad hoc monasterium adducens abbati tradidit erudiendum, videlicet ut factus clericus sanctis manciparetur officiis. Verum cum iam spiritualibus eruditus esset in litteris, et cum reliquis clericis in choro canentium psalleret, modica pulsatus febre spiritum exhalavit. Cucurrit mater orbata ad obsequium funeris plangensque sepelivit filium. Verumtamen non suffecerunt he lacrime dolori, que in exequiis sunt effuse, sed per dies singulos veniebat et super sepulcrum nati sui emissis in altum vocibus eiulabat. Cui tandem apparens per visum noctis beatus Mauricius inquit "Quid tu, o mulier, incessanter filii obitum plangis numquam desinens a luctu?" Cui illa: "Dies" ait "vite mee hunc planctum non explebunt, sed dum advixero, semper defleam unicum meum, nec umquam mitigabor a lacrimis, donec oculos corporis huius debita mors concludat". Cui ille: "Noli ita" ait "quasi mortuum flere, sed equanimiter age! Nam scias eum nobiscum habitare et in sede vite perhennis consorcio nostro perfrui. Et ut veraciter credas certa esse, que loquor, surge crastina die ad matutinos et ilico audies vocem eius inter choros psallentium monachorum. Et non solum die crastina, sed etiam omnibus diebus vite tue cum veneris, audies in choro psallentium vocem eius. Ideoque ne fleveris, eo quod gaudere oporteat te pocius quam lugere". Surgit mulier longaque ducit suspiria nec obdormivit in stratu suo, donec signum ad consurgendum commoveatur a monachis. Quo commoto accedit ad ecclesiam, aliqua de visione quam viderat probatura. Nichil enim preteriit de pollicitatione sancta, sed que fuerant divinitus nuntiata mox impleta noscuntur. Verum ubi cantor responsorium [incipientis] antiphonam caterva suscepit monachorum, audit genitrix parvuli vocem, cognoscit et gratias agit deo. Sed et illud, quod martyris ore promissum habebatur, prorsus impletum est, ut omnibus diebus vitae sue, cum accessisset mulier ad psallentium voces, audiret huius infantuli inter reliqua modulamina vocem.

(25) Cum autem Guntrannus rex ita se spiritualibus actionibus mancipasset, ut relictis seculi pompis thesauros suos ecclesiis et pauperibus erogasset, accidit ut misso presbitero munera fratribus, qui sanctis Agaunensibus deserviunt, ex voto transmitteret, precipiens presbitero, ut ad eum rediens sanctorum sibi reliquias exhiberet. Igitur dum impleta preceptione regis cum his regrederetur pignoribus, Lemanni laci per quem Rhodanus influit, navigium petit. Extenditur autem lacus ille in longitudinem quasi stadiis quadringentis, in latitudinem vero stadiis centum quinquaginta. [Denique] Revertens itaque presbiter, ut diximus, cum navigium hoc fuisset aggressus, subito tempestas exhorta fluctus tollit ad sidera, surgunt undarum montes et nunc puppis navicule prora dehiscente fertur in altum, nunc iterum demersa puppi prora tollitur in sublime. Turbantur naute et nichil aliud nisi sola mors [in hoc periculo] prestolatur. Tunc presbiter cum videret se his fluctibus obrui et spumis ipsarum undarum graviter operiri, extracta a collo capsula, que sanctorum pignera continebat, undis tumentibus fidus obiecit ac sanctorum presidium clara invocat voce dicens: "Ne peream in his fluctibus, virtutem vestram deprecor, martyres gloriosi, sed pocius qui iugiter pereuntibus prebetis auxilium, michi, quero, dexteram salutis porrigere dignemini! Fluctus opprimite, nosque ad litus optatum vestri adiutorii ope reducite!" Et hec dicens cessante vento decidentibus undis ad litus evecti sunt. Hec ab ipso narrante cognovi sancto presbitero. In hoc autem stagno ferunt tructarum piscium magnitudinem usque ad centum librarum pondera trutinari.

(19) Hec pauca tantum miracula passioni sanctorum inserenda credidi. Ceterum satis multa sunt, que vel in purgatione demonum vel in restauratione claudorum aut sanitate febrium ceterisque infirmitatibus cotidie hic per servos suos virtus domini operatur, que multa narrarentur, si per singula scriberentur. Tamen fidelium cordibus absque lectione cognita esse noscuntur, que, quanta et qualia miracula illic per sanctos suos ad honorem et gloriam nominis sui dominus operari non desinit. Pro eo ipso die noctuque psalmorum hymnorumque cantatio non desistit, que iubente sancto et preclaro Christi martyre beato Sigismundo rege est instituta et usque hodie deo protegente est conservata. Et propterea illic degentes mente et ore deo debitas incessanter laudes resonant, cui est honor et gloria, imperium et potestas per omnia secula seculorum. Amen.

(20) Quid vero post longum temporis tractum beati Innocentii martyris membra Rodanus revelavit silentio non est tegendum. Iugi enim aluvie vicinum in se cespitem vergens religiosa quadam solitaque pernicitate ad sepulturam martyris famulatrix unda pervenit. Prolatas namque reliquias leniter lambens non ideo a sinu terre protulit, ut in gurgitis sui procellam demergeret, sed ob gloriosam devotionem ut intra ambitum basilice cum ceteris martyribus sepulta possent sociari. Cuius translationem a sancte recordationis Domiciano Genevensi et Grato Augustane urbis vel Protasio Lausonensi, tunc temporis illius loci epis, celebratam recolentes cotidiana devotione et laudibus frequentamus.

(29) Illud preterea dignum duximus annectendum, qualiter reliquie horum sanctorum martyrum, Mauricii videlicet atque Innocentii, quorum hodie festa sollempniter peragimus, in Gallias et ad locum, qui est situs prope memoria (?) Autisiodori, ubi dominus et apostolicus vir Germanus, eiusdem civitatis antistes, debito quiescit honore, perlate sunt. Neque enim plerosque latet, eandem basilicam in honore ipsius beati martyris Mauricii esse constructam. Anno itaque incarnationis domini nostri Iesu Christi octingentesimo sexagesimo tertio, cum beatissimorum sanctorumque martyrum corpora Urbani Pape ac Tiburtii divina annuente gratia ad eundem locum largitione quidem Nicholai, eiusdem apostolice et Romane sedis primatis, seu et piissimi regis Karoli optentu, tumulanda deferrentur, libuit delatoribus horum preciosissimorum munerum partes Agaunensium causa orationis et expetendarum predictorum martyrum reliquiarum adire. Quod facientes eorum petitioni extemplo is qui pocius quam rogatur donare dignatur, affuit. Nam reliquias e proprio corpore beati Mauricii corporis et caput ex integro sancti Innocentii a venerabili Uberto, ipsius loci abbate, consentientibus dumtaxat universis eiusdem congregationis clericis, adipiscentes ad id quod supererat peragendum itineris, utpote sui compotes desiderii alacres revertuntur. Sed quid miraculorum prius in via per sanctos suos, Urbanum videlicet et Tiburtium, ac deinceps communi omnium gratia dominus ostendere voluit, non huic loco inserendum oportunum fore decrevimus, presertim cum idipsum quod agitur in una(?) necessitas breviter intimandum poposcerit: Idemque cum iam beati a destinato loco non longe iter caperent, eiusdem cenobii, id est beatissimi patris et prefati confessoris Christi Germani monachorum congregatio omnisque ordo Autisiodorensi oppidi candidis induti vestibus eis cum omni dignissime exceptionis apparatu obviam venit, comitantibus se hinc inde ........ utriusque sexus virorum scilicet atque mulierum catervis vel a civitate vel a vicinis profluentibus locis. Ergo prostratis humo corporibus submissisque humeris sanctorum patrocinia cum hymnis et gaudio sedecimo Kalendas Novembris susceperunt atque in predictam ecclesiam componenda detulerunt, ubi sacra missarum sollempnia celebrantes ad propria singuli cum exultationis iubilo repedarunt, gratias deo et laudes pro universis, que gesta sunt, consona voce proclamantes. Prestantur igitur ibi ut semper ex eo tempore, fidelibus inibi confluentibus populis, nostrorum interventu sanctorum perplurima beneficia cooperante domino nostro Iesu Christo, cui est cum patre et spiritu sancto honor et gloria, imperium et potestas in secula seculorum. Amen.

Explicit passio sanctorum Thebeorum Mauricii sociorumque eius, incipit passio sancti Andochii.