Ex hoc codice edidit E. Dümmler in Abh. k. Preuss. Akad. Wiss.1893, p. 44]

Domino sancto et beatissimo in Christo Silvio epo Eucherius eps.

Misi ad beatitudinem tuam scriptam nostrorum martyrum passionem. Verebar nanque, ne per incuriam tam gloriosi gesta martyrii ab hominum memoria tempus aboleret. Porro ab idoneis auctoribus rei ipsius veritatem quęsivi, ab his utique, qui affirmabant se ab epo Genevense sancto Isaac hunc quem protuli passionis ordinem cognovisse, qui credo rursum hęc a [retro a beatissimo episcopo Theodoro,] viro temporis anterioris acceperit. Itaque cum alii ex diversis locis atque provinciis in honorem officiumque sanctorum auri atque argenti diversarumque rerum munera offerant, nos scripta [haec nostra], si vobis suffragantibus dignantur, offerimus, utique exposcentes pro his intercessionem omnium delictorum atque in posterum iuge pręsidium patronorum semper meorum.

Mementote vos quoque nostri in conspectu domini sanctorum semper officiis inherentes, domine sancte et merito beatissime frater.

Explicit epistula, incipit prologus in passione eorundem martyrum.

Sanctorum passionem martyrum, qui Agaunum locum glorioso sanguine inlustrant, pro honore gestorum stilo explicamus, ea utique fide, qua ad nos martyrii ordo pervenit. Nam per succedentium relationem rei gestę memoriam nondum intercepit oblivio. Et si pro martyribus singulis loca singula, quę eos possident, vel singulę urbes insignes habentur, nec immerito, quia pro deo summo prętiosas [sancti] animas refundunt, quanta excolendus est reverentia sacer ille Agaunensium locus, in quo tot pro Christo martyrum milia ferro cęsa referuntur! Nunc etiam ipsam beatissimę passionis causam loquamur.

Explicit prologus, incipiunt capitula.

I Quod Diocletianus Maximianum Cesarem contra Bagaudas in Gallias direxit

et legionem Thebeam ad supplementum exercitus venire iussit.

II Quod Thebea legio per epm Hierosolimitanam ad Christianitatem Conversa.

III De moribus Maximiani et quod Octodorum venit.

IIII Quod legio Thebea Agaunum causa vitande idolatrie divertit.

V Mandatum Cesaris ad legionem et responsio legionis ad Cesarem.

VI Oratio indignantis Cesaris et de decimatione legionis.

VII Oratio sancti Mauritii primicerii.

VIII De decimatione secunda legionis.

VIIII Oratio Sancti Exuperii antesignani.

X De trucidatione legionis.

XI De epulatione carnificum.

XII Oratio sancti Victoris et de morte eius.

XIII De nominibus Thebeorum.

XIIII De morte Maximiani imperatoris.

XV De revelatione et translatione sancti Innocentii.

XVI De gentili artifice ad basilicam sanctorum dominica die operante.

XVII De muliere per virtutem Thebeorum a paralisi liberata.

XVIII De morte Sigismundi regis. Ex libro Gregorii Turonensis.

XVIIII De matre super morte filii sui a sanctis Agaunensibus confortata.

XX De legatis Guntrammi regis per invocationem sanctorum Thebeorum a naufragio liberatis.

XXI Ymnus Fortunati episcopi Pictavensis.

(1) I Cap. Diocletianus, [quondam] Romanae rei publicae princeps, cum ad imperium totius orbis fuisset electus omnesque provincias turbari quadam (quorumdam in marg.) pręsumptione perspiceret, ad consortium imperii vel laboris olim sibi commilitonem Herculium Maximianum Cęsarem fecit eumque contra Amandum et Elianum, qui in Bagaudarum nomen pręsumptione servili arma commoverant, ad Gallias destinavit. Cui ad supplementum exercitus legionem Thebeam ex orientalibus militibus ire prędixit. Quę legio sex milia sexcentos sexaginta sex viros validos animis et instructos armis antiquorum Romanorum habebat exemplo.II Hi igitur milites Christianę religionis ritum orientali traditione a Hierosolimitanę urbis epo susceperant fidemque sacram virtuti et armis omnibus praeponebant. Ad urbem quippe Romam itinere attingentes eandem Christianitatis fidem, quam acceperant, apud beatum Marcellinum, prędictę Romanę urbis pontificem, confirmaverunt, ut ante gladio interirent quam sacram fidem Christi, quam acceperant, violarent. Pręcepti igitur a Diocletiano Cęsare, ut post Maximianum collegam iter, quod cęperant, ad Gallias tenderent, profecti sunt.

(2) III Maximianus Cęsar, in usu quidem militię bellis aptus sed idolorum specialis cultor, ferus animo, avaritia crudelis, libidini deditus cęterisque vitiis obsessus serenitatem imperatoriam nimia crudelitate polluerat. In Galliam properans ad Alpium Penninarum aditum venit. Transmeantibus iter Alpium post arduam et horridam viam subito ęqualis loci campestris occurrit grata planities. Quo in loco oppidum factum est, quod Octodorus nomen accepit, circa quod [aut] irrigua fluminibus prata et agrorum fertilis cultura porrigitur, pręcipue deinde R^hodani fluminis validus cursus offertur [qui mole sua leniter fluens regionis ipsius gratiam propria amoenitate commendat]. Transcensis igitur Alpibus Maximianus Cęsar Octodorum venit ibique sacrificaturus idolis suis convenire exercitum iussit atroci proposita iussione ut per aras dęmonibus consecratas iurarent ęqualibus sibi animis contra Bagaudarum turbas esse pugnandum, christianos vero velut inimicos diis suis ab omnibus persequendos. IIII Quod ubi primum pervenit ad notitiam Thebaidę legionis pręteriens Octodorense oppidum ad locum, cui Agauno nomen est, celeriter properavit, ut octo milium spatio ab Octodoro separata necessitatem committendi sacrilegii pręteriret. [Acaunum accolae interpretatione Gallici sermonis saxum dicunt]. Quo in loco ita vastis rupibus Rhodani fluminis cursus artatur, ut commeandi facultate subtracta constratis pontibus viam fieri itineris necessitas imperaret. Undique tamen imminentibus saxis parvus quidem sed amęnus irriguis fontibus campus includitur, ubi fessi milites legionis Thebeę post laborem tanti itineris resederant. O quanta reverentia excolendus est sacer locus iste, in quo tot pro Christo martyrum milia ferro Cęsaris puniuntur!

(3) V Maximianus Caesar, dum ad sacramenta superius memorata cunctos in exercitu suo cogeret, agnovit prętergressam, ut diximus, legionem. Subito iracundię furore completus satellites mittit, ut legionem ad sacramentorum suorum sacrilegia revocarent. Erat in eadem legione primicerius Mauricius et signifer Exuperius et Candidus senator, qui ita commilitonibus suis pręerant, ut amore potius divinitatis quam terrore militari obędienda pręciperent, viri in rebus bellicis strenui et virtute nobiles, sed fide in deo nobiliores. Erga imperatorem fortitudine, erga Christum devotione certabant. Evangelici pręcepti sub armis custodes reddebant quę dei erant deo, et quę Cęsaris Cęsari restituebant. Requirunt itaque quid Maximianus Cęsar ira dictante mandasset. Dictum ab his est, quos Cęsar miserat, milites omnes immolasse hostias, libasse sacrificia et sacramenta fanatici ordinis prębuisse, iubere Cęsarem, ut legio festinanter revertens commilitonum pareret exemplo. Tunc hi qui pręerant legioni miti affatu dedere responsum, ob hoc prętergressos se Octodorum, quia iam fama ad eos sacrificiorum ordinem detulisset, fas sibi visum esse, ne dęmonum aris Christiani contaminari viderentur, [esse sibi in animo] deum vivum colere, traditam orientali more religionem usque ad diem vitę ultimum perhenniter custodire, ad bellorum usum paratam legionis esse virtutem, ad committenda vero sacrilegia, sicut Cęsar pręcepit, Octodorum non redire.

(4) Reversus itaque satelles nuntiat obstinatos esse animos legionis nec velle pręceptis imperatoriis obędire. VI Tunc Maximianus Cęsar iracundię nimietate succensus ad hanc vocem subito furore prosiluit dicens: "Ergone milites mei imperatoria pręcepta et sacrorum meorum ordinem spernunt! Sanciendum erat vindicta publica etiam si tantum maiestatem regiam contemnere voluissent; iungitur despectui meo cęlestis iniuria et mecum pariter religio Romana contemnitur. Sentiat contumax miles me non solum michi sed etiam diis meis dare posse vindictam; iam [nunc] fidissimorum meorum turba festinet, decimum quemque morti funesta sors prębeat, discant ęquali nece (equalem necem a.c.?) quos ordo pręmiserit moriendi, qualiter Maximianus vel sibi vel diis suis hac severitate dederit ultionem!"

(5) Post hanc vocem ad apparitores iussio infausta porrigitur, ad legionem velociter properatur, crudelia pręcepta reserantur. Traduntur neci quos ordo repperit numerandi, lęti percussoribus cervices prębent solaque inter eos est de gloriosę mortis occupatione contentio. Perfecto itaque scelere ut Octodorum legio redeat iubetur. VII Tunc Mauritius primicerius paululum a satellitibus regiis segregatus convocat legionem et hac oratione sanctiores alloquitur: "Gratulor virtuti vestrę, commilitones optimi, quod amore religionis nullam vobis Cęsaris pręceptum attulit formidinem; gaudentibus quodam modo animis tradi ad necem gloriosam commilitones vestros vidistis. Quam timui ne quisquam, quod armatis facile est specie defensionis, beatissimis funeribus manus obviam offerre temptaret! Iam michi ad huius rei interdictum Christi nostri parabatur exemplum, qui exemptum vagina apostoli gladium proprię vocis iussione recondidit, docens maiorem armis omnibus Christianę confidentię esse virtutem. Hic deus Christus plane mentes vestras manusque prohibuit, ne quaquam divinum opus mortalibus dextris obturasse. Quin immo cępti operis fidem perenni religione complete! Hactenus exempla sacris inserta codicibus legebamus; iam nunc per nosmet ipsos quos sequi deberemus aspeximus. Ecce vallatus sum commilitonum meorum corporibus, quos de latere meo funestus satelles abstraxit, aspersus sum cruore sanctorum et sacri sanguinis reliquias vestibus meis porto et dubito eorum sequi necem, quorum gratulans ammiror exemplum? Et vacat cogitare quid imperator iubeat, qui sorte michi mortalitatis ęqualis est. Si habere aliquid virium imperatoria pręcepta potuissent, circa beatissimorum trium puerorum corpora regis C^haldeorum valuisset incendium nec [contemnere] ora leonum lacu clausus evadere propheta potuisset. Sacramenta olim dedisse nos memini quod contemptu lucis istius et desperatione vitę defensare rem publicam deberemus; iam tunc promisi mei corporis vilitatem et spopondi hanc imperatoribus fidem nec tamen michi ullus tunc regna cęlestia promittebat. Quid Christo spondente faciendum est, si hoc potuimus militię devotione promittere? Quin immo, fortissimi commilitones, olim devotas animas subdamus pretiosissimę passioni, sit nobis virilis animus, fides inviolata permaneat! Iam cerno ante tribunal Christi stantes eos quos neci paulo ante satelles regius deputavit; illa vera gloria est, quae ęternitatem beatam vitę huius brevitate mercatur. Aequali omnes animo, una voce responsum satellitibus demus, id nuntiemus: "Milites quidem, Cęsar, tui sumus et ad defensionem rei publicę Romana arma suscepimus nec umquam aut desertores bellorum aut proditores militię fuimus aut ignavię formidinis meruimus subire flagitium. Tuis etiam obtemperaremus pręceptis nisi instituti legibus christianis dęmonum cultus et aras semper pollutas sanguine vitaremus. Comperimus pręcepisse te, ut aut sacrilegiis pollueres Christianos aut dedenis interfectis nos velisterrere. Non inquiras longius latitantes, nos omnes Christianos esse cognosce; habebis potestati tuę subdita omnium corpora, auctorem vero suum respicientes Christum animas non tenebis." VIII Hęc [sicut] vir sanctus dixerat, legionis probatur assertio et Cęsari per satellites nuntiatur.

(6) Inclementi pręcepit iussione, ut iterum decimum renovatę crudelitatis ordo consumeret. Post hanc vocem ad legionem velociter properatur, crudelia pręcepta peraguntur, reliqui vero ut Octodorum redeant iubentur. VIIII Tunc Exuperius, quem ante principem vel campidoctorem superius memoravi, correptis legionis suę signis hac circumstantes oratione confirmat: "Tenere me, commilitones optimi, saecularium quidem bellorum signa perspicitis, sed non ad hęc arma provoco, non ad hęc bella animos vestros virtutemque compello; aliud nobis genus eligendum est pręliorum, non per hos gladios potestis ad regna cęlestia properare. Robur nobis opus est animorum; invictaque defensio [est] fidem, quam deo promisimus, in ultimis custodire. Iam de commilitonum nostrorum gloria, quae divinum cernit obtutum, gloriosus vir Mauricius est locutus, ego vobis victoriam plenam, si Christo creditis, repromitto. Proiciant dexterę vestrę arma ista cum signis militaribus, pręstabit hoc Christus, ut mox in ipso cęlesti, sicut promittitur, regno alia vobis Exuperium vestrum videatis signa monstrare. Vadat quin immo funestus satelles et hęc truculento regi nuntiet: "Milites sumus, imperator, tui, sed tamen servi, quod libere confitemur, dei. Tibi militiam debemus, illi innocentiam. A te stipendium laboris accepimus, ab illo vitę exordium sumpsimus. Sequi imperatorem in hoc nequaquam possumus, ut auctorem nostrum negemus deum, auctorem velis nolis tuum; non nos adversum te, imperator, armavit ipsa, quę fortissima est in periculis, desperatio. Tenemus ecce arma et non resistimus, quia mori magis quam vincere volumus et innocentes interire quam noxii vivere pręoptamus. Si quid in nos ultra statueris, ignem tormenta ferrum subici parati sumus; Christiani sumus, persequi Christianos non possumus. Inexuperabiles legionis istius animos, Cęsar, agnosce; tela proicimus; exarmatas quidem dexteras satelles tuus, sed armatum fide catholica pectus inveniet. Occide, prosterne, secandas gladiis percussoribus cervices prębemus intrepidi; hęc nobis iocundiora sunt, dummodo [quod] te cum sacrilegiis tuis contemnamus ad regna iam nunc cęlestia properantes." Flagrabat enim iam tunc in beatissimis viris martyrii gloriosus ardor. X Hęc mandata legionis remeans ad Maximianum Cęsarem satelles nuntiat.

(7) At ille, quasi nichil iterato fuisset scelere perpetratum, ire propere exercitum iubet et circumfundi imperat legionem nullumque de tanto sanctorum exercitu precipit relinqui. Ventum itaque est, circumsistit beatę legioni turba carnificum, omnis ętas sine discretione perimitur lanianturque beata corpora et devotas deo animas fideli mortis professione commendant. Operta est terra illic procumbentibus in morte corporibus iustorum, fluxeruntque pretiosi sanguinis rivi. Quę umquam rabies absque bello tantam humanorum corporum stragem dedit, [quae feritas ex sententia sua tot simul perire vel reos iussit! Ne iusti punirentur multitudo non obtinuit, cum inultum esse soleat quod multitudo delinquit. Hac igitur crudelitate immanissimi tyranni confectus est ille sanctorum populus,] quia contempsit rem pręsentium ob spem futurorum. Sic interfecta est illa plane angelica legio, quę ut credimus cum angelorum legionibus iam collaudat deum in cęlis. XI Peracta tandem cęde inter omnes sanctorum percussores pręda dividitur. Namque Maximianus facultatem dederat, ut, quisque legionis illius militem iugulasset, interempti spoliis uteretur. Divisa igitur omnium pręda ad vescendum epulandumque victrix turba consedit.

(8) XII Interea veteranus quidam ultimę ętatis senio fatigatus, nomine Victor, ad contaminatum cędibus locum itineris necessitate deductus est. Dum ad ępulas pro ętatis veneratione ab omnibus rogaretur, requirere cępit, quęnam esset causa lętitie, quod inter tot corpora interemptorum gaudentes exultantesque possent milites epulari. Dictum a quodam est, quod legio Christianę studio legis cerimonias Romanas cultumque deorum pariter cum imperatoriis iussionibus contemnere voluisset dataque neci esset, ut disciplinę militaris traditus ordo severius teneretur. Tunc Victor alte gemitum trahens graviterque suspirans detestatus convivas detestatusque convivium exclamat: "Heu me, qui per tot annorum militiam ad hanc [infelicem] ętatem veni et in hac legione militare non merui; quam bene inter tales gloriosę mortis honore donatos finem vitę invenire potuissem! Saltem si commilitare indignus eram vel me ante has duas horas viandi necessitas detulisset, ut senilis pectoris cruor tantorum virorum victimis misceretur, obtuleram corpus hoc neci, dummodo tantę laudis consortio non carerem." Talia dicentem profanorum statim turba vallavit, quę utrum Christianus esset respondere minaciter iubet.

(9) At ille, paululum oculos ad cęlum erigens, tali percontantibus sermone respondit: "Longus me vivendi usus ad hanc, quam videtis, perduxit aetatem. Quęcunque in hoc mundo aguntur aut studium repperit aut rerum volubilitas agit aut varius semper casus infestat; quodcumque volumus, optamus, scimus aut cupimus, totus mundus caligine submersus tenebris circumfluentibus latet, nisi nobis aut viam Christus ostenderit aut lumen Christi effulserit. Quod ego fideli mente perpendens utinam ultimo contestor affectu! Quod si me ad tempus paulo ante trucidatę legionis itineris necessitas detulisset, conviviis et epulis vestris horum funerum consortium prętulissem. Sed etiam nunc pręstabit Christus, ut Christianum me vel ob professionem meam transire ulterius perbeata funera non sinatis." Hęc eum loquentem subita percussoris obtruncat insania. Ita vir sanctus consortium sanctorum celeri confessione promeruit cęterisque martiribus in eo loco sicut morte ita est honore coniunctus.

(13) XIII Hęc nobis tantum de numero istorum et multitudine martyrum comperta sunt nomina. Ista sunt nomina beatissimorum martyrum Mauricii, Exuperii, Candidi atque Victoris; cętera vero nomina nobis quidem incognita, sed in libro vitę sunt scripta.

(14) Nam ex eadem legione fuisse dicuntur etiam [illi martyres] Ursus et Victor, quos Salodoro passos fama confirmat. Salodorum vero castrum est super Arulam flumen non longe a Rheno positum.

(15) XIIII Neque illud silendum, quem deinde Maximianus progressus exitum consecutus est. Cum dispositis insidiis genero suo Constantino, tunc regnum tenenti, mortem moliretur, deprehenso dolo illius apud Massiliam captus nec post multum strangulatus impiam vitam digna morte finivit.

(20) XV Neque hoc omittendum est, quod post longum temporis tractum beati Innocentii martyris membra Rhodanus revelavit. Iugi quippe alluvione vicinum in se cespitem vergens religiosa quadam soli pernicie ad sepulturam martyris famulatrix unda pervenit. Prolatas nanque reliquias leniter lambens non ideo a sinu terrę protulit, ut in gurgitis sui procellam demergeret, sed ob gloriosam devotionem quasi intra ambitum basilicę cęteris martyribus sepultura pręciperet sociari. Cuius translationem a sanctę recordationis Domitiano Genevense et Grato Augustanę urbis vel Protasio, tunc temporis illius loci epo, celebratam recolentes cotidiana devotione et laudibus frequentamus.

(16) XVI At vero beatissimorum Agaunensium martyrum corpora post multos passionis suę annos sancto Theodoro, illius loci epo revelata traduntur. In quorum honorem cum extrueretur basilica, quę vastę tunc adiuncta rupi uno tantum latere acclinis iacebat, sed nunc iubente pręclaro meritis Ambrosio, loci illius abbate, denuo ędificata biclinis esse dinoscitur.

Quid miraculi tunc apparuerit nequaquam tacendum putavi:

(17) Accidit ut inter reliquos artifices, qui invitati convenisse ad hoc opus videbantur, quidam esset aurifex, quem adhuc gentilem esse constaret. Hic cum dominico die, quo cęteri ad expectanda diei eius festa abscesserant, in eadem domo, in qua artem agebat, solus substitisset, in illo secreto se subito manifestantibus sanctis hic idem aurifex rapitur atque ad pęnam vel ad supplicia distenditur, et visibiliter turbam martyrum cernens, verberatus etiam increpatur, quod vel die dominico ęcclesię solus deesset, vel illud ornatum operis sancti suscipere gentilis auderet. Quod ideo misericorditer a sanctis factum constitit, ut aurifex ille consternatus et territus salutare sibi nomen posceret, statimque Christianus effectus est.

(18) XVII Neque illud in sanctorum miraculis prętermittam, quod per eadem loca omnibus notum est: Materfamilias Quinti, egregii atque honorati viri, cum ita paralysi fuisset abstracta, ut etiam pedum usus negaretur, a viro suo ut illuc per multum itineris spatium deferretur poposcit. Quo cum pervenisset, sanctorum martyrum basilicę famulantium manibus illata pedibus ad diversorium rediit ac sanitati de pręmortuis [restituta] membris miraculum suum ipsa circumtulit.

(19) Haec duo [tantum] miracula passioni sanctorum inserenda credidi. Cęterum satis multa sunt, quę vel in expugnatione dęmonum vel in restauratione claudorum aut sanitate febrium cęterisque infirmantibus cotidie per servos suos virtus domini operatur. Quę multa narranda sunt, si per singula scribantur. Tamen fidelium cordibus absque lectione cognita esse noscuntur, quę et quanta et qualia miracula per servos suos ad honorem et gloriam nominis sui dominus operari non desinit. Pro eo ipso die noctuque psalmorum ymnorumque decantatio non desistit, quod iubente sancto et pręclaro Christi martyre, beato Sigismundo rege, institutum hinc usque hodie deo protegente est conservatum. Propterea laudes servi dei canentes ore persolvunt illi, cui est honor et gloria, imperium et potestas per omnia saecula saeculorum. Amen.

Explicit passio sanctorum Thebeorum martyrum, excerpta ex libro Gregorii Turonensis.

(23) XVIII De miraculis eorumdem martyrum: Mortuo Gundebaudo rege Sigismundus regnum Burgundionum pro eo optinuit monasteriumque Agaunense sollerti cura cum domibus basilicisque ędificavit. Hic filium suum Sigerium, quem ex filia Theoderici, Italię regis, genuit usus malo secundę coniugis suę consilio strangulari fecit. Nec mora ultra modum compunctus Agaunum dirigit, ibique coram sanctis Agaunensibus, quibus se totum devoverat prostratus pęnitentiam agit deprecans ut quicquid deliquerat, in hoc saeculo ei ultio divina retribueret, ut scilicet habeatur in iudicio absolutus, si mala quę gesserat ei, priusquam de mundo recedat, recompensentur. Ibique et psallentium cotidianum instituit locumque tam in territoriis quam et in reliquis rebus affluenter ditavit. Nec defuit ei divina ultio, ut per intercessionem sanctorum Agaunensium martyrum non deesset etiam peccatorum remissio. Causa autem ultionis bellum fuit Burgundionibus hac de causa illatum a Francis: Gundebaudus rex olim Chilpericum fratrem suum peremit uxoremque eius saxo ad collum ligato aquis inmersit. Quorum filiam Rothildem Ludovvicus, rex Francorum, uxorem accepit. Post Ludovvici mortem Rothildis regina filios suos, Francorum reges, instigavit ad ulciscendum patris sui et matris indignam necem. Clodomeris ergo cum fratribus suis Lothario Childeberto et Theoderico Burgundias impetit, cum filiis Gundebaudi Sigismundo et Godomaro pugnam init eosque in fugam vertit. Sigismundus ad sanctos Agaunenses fugit, et quia se non posse Francis resistere vidit, coma deposita habitum religionis ibi suscepit et ieiuniis vigiliis et orationibus die noctuque instantius vacabat. Ibi a Clodomere rege cum uxore et filiis capitur et custodię mancipatur. Clodomeris contra Godomarum iterum pugnaturus deliberavit Sigismundum perimere prius. Quo cum uxore et filiis proiecto in puteum cum Godomaro repetit bellum. Hoc modo Sigismundus sanctis Agaunensibus ex toto devotus eorum interventu et hic pro peccatis suis secundum vota sua recepit ultionem divinam et nichilominus de illo, qui se innocenter peremerat, excepit vindictam. Clodomeris enim inito prelio peremptus est a Sigismundi fratre Godomaro. Sigismundus vero divina revelatione abbati nomine ^venerando manifestatus a puteo est extractus et Agaunum delatus in basilica Agaunensium martyrum est tumulatus. Cuius pęnitentia quam fructuosa fuerit et meritis sanctorum Agaunensium adhoc adiutus etiam sanctorum consortio asciri meruerit, ipsa res quę geritur, prodit. Nam si qui frigoretici in eius honore missas celebrant eiusque pro requie deo oblationem offerunt, statim compressis tremoribus et restrictis febribus sanitati restaurantur.

(24) XVIIII Magna est autem virtus ad ante dictorum martyrum Mauricii Exuperii sociorumque eorum sepulchra. De quibus relictis pluribus pauca perstringere libuit.

Mulier quędam filium suum unicum ad ipsorum monasterium adducens abbati tradidit erudiendum, videlicet ut factus clericus sanctis manciparetur officiis. Verum cum iam spiritualibus eruditus esset litteris, et cum reliquis clericis in choro psalleret canentium, modica pulsatus febre spiritum exalavit. Cucurrit mater orbata ad obsequium funeris plangens sepelivitque filium. Verumtamen non suffecerunt hae lacrimę doloribus, quę in exequiis sunt effusę, sed per dies singulos veniebat et super sepulchrum nati sui emissis in altum vocibus eiulabat. Cui tandem apparens per visum noctis beatus Mauricius ait "Quid tu, o mulier, incessanter filii obitum plangis, nunquam desistis a luctu?" Cui illa: "Dies" inquit "vitę meę hunc planctum non explent, sed dum advixero, semper defleam unicum meum, nec unquam mitigabor a lacrimis, donec oculos corporis huius debita mors concludat" Cui ille: "Noli ita" ait "quasi mortuum flere, sed ęquanimiter age; nam scias eum nobiscum habitare et in sede vitę perhennis consortio nostro perfrui. Et ut veraciter credas certa esse, quę loquor, surge crastina die ad matutinum et audies vocem eius inter choros psallentium monachorum. Et non solum die crastina, sed etiam omnibus diebus vitę tuę cum veneris, audies in psallentio vocem eius. Ideoque ne fleveris, eo quod gaudere te oporteat potius quam lugere". Surgit mulier longaque trahit suspiria nec obdormivit in stratu suo, donec signum ad consurgendum commoveretur a monachis. Quo commoto accedit ad ęcclesiam, aliquid de visione quam viderat probatura. Nichil enim pręteriit de pollicitatione sancta, sed quę fuerant divinitus nuntiata mox impleta noscuntur. Verum ubi cantoris incipientis antiphonam caterva suscepit monachorum, audit genitrix parvuli vocem; agnoscit et gratias agit deo. Sed et illud, quod martyris ore promissum habebatur, prorsus impletum est, ut omnibus diebus vitę suę, cum accessisset mulier ad psallentium, audiret huius infantuli inter reliqua modulamina vocem.

(25) XX Cum Guntrannus rex ita se spiritualibus actionibus mancipasset, ut relictis sęculi pompis thesauros suos ęcclesiis et pauperibus erogaret, accidit ut misso presbitero munera fratribus, qui sanctis Agaunensibus deserviunt, ex voto transmitteret, pręcipiens presbitero, ut ad eum rediens sanctorum sibi reliquias exhiberet. Igitur dum expleta regis pręceptione regrederetur cum pignoribus, Lemanni laci per quem Rhodanus influit, navigium petiit. Extenditur autem lacus ille in longitudine quasi stadiis quadringentis, in latitudine vero stadiis centum quinquaginta. Denique revertens presbiter, ut diximus, cum navigium hoc fuisset aggressus, subito tempestas exorta fluctus tollit ad sidera, surgunt undarum montes et nunc puppis naviculę prora dehiscente fertur in altum, nunc iterum demersa puppi prora tollitur in sublime. Turbantur nautę et nichil aliud nisi sola mors in hoc periculo pręstolatur. Tunc presbiter cum videret se his fluctibus obrui et spumis undarum ipsarum graviter operiri, extractam a collo capsulam, quę sanctorum pignora continebat, undis tumentibus fidus obiecit ac sanctorum pręsidium clara invocat voce dicens: " Ne peream in his fluctibus, virtutem vestram deprecor, martyres gloriosi, sed potius qui iugiter pereuntibus prębetis auxilium, michi, quęso, dexteram salutis porrigere dignemini! Fluctus opprimite, nosque ad litus optatum vestri adiutorii ope reducite!" Et hęc dicens cessante vento decidentibus undis ad litus evecti sunt. Hęc ab ipso cognovi presbitero. In hoc enim stagno ferunt tructarum piscium magnitudinem, usque ad centum librarum pondera trutinari.

Turbine sub mundi cum persequerentur iniqui,

Christicolasque daret sęva procella neci,

Frigore depulso succendens corda peregit,

Rupibus in gelidis fervida bella fides,

Quo pie Maurici ductor legionis opimę,

Traxisti fortes subdere colla viros,

Quos positis gladiis armasti dogmate Pauli

Nomine pro Christi dulcius esse mori.

Pectora belligero poterant qui vincere ferro,

Invitant iugulis vulnera cara suis,

Hortantes se clade sua sic ire sub astra,

Alter in alterius cęde natavit heros.

Adiuvit rapidas Rhodani fons sanguine undas,

Tinxit et Alpinas ira cruenta nives.

Tali fine polos felix exercitus intrans,

Iunctus apostolicis plaudit honore choris.

Cingitur angelico virtus trabeata senatu.

Mors fuit unde prius, lux fovet inde viros.

Ecce triumphantum ductor fortissime regum

Quatuor hic procerum pignera sancta iacent.

Sub luteo tumulo latitat cęleste talentum,

Divitiasque dei vilis arena tegit.

Qui faciunt sacrum paradisi crescere censum,

Hęredes domini luce perhenne dati.

Sidereo chorus iste throno cum carne locandus,

Cum veniet iudex, arbiter orbis erit.

Sic pia turba simul festinans cernere Christum,

Ut cęlos peteret, de nece fecit iter.

Fortunatus enim per fulgida dona tonantis

Ne tenebris crucier, quęso feratis opem.