Incipit prologus beati Eucherii Lugdunensis epi in passionem sanctorum martyrum Thebeorum.

Domino [sancto et beatissimo] in Christo Salvio epo Eucherius eps.

Mitto ad beatitudinem tuam [scriptam] nostrorum martyrum passionem. Verebar enim, ne per incuriam tam gloriosi gesta martyrii ab hominum memoria tempus aboleret. Proinde ab idoneis auctoribus rei ipsius veritatem quesivi, ab his utique, qui affirmabant se ab epo Genavensi sancto Ysaac hunc quem retuli passionis ordinem cognovisse, Qui, credo, rursus hęc retro a beato epo Theodoro, viro temporis anterioris, accęperat. Itaque cum alii ex diversis locis atque provinciis in honorem officiumque sanctorum auri atque argenti diversarumque operum munera offerant, nos scripta hęc nostra, [si] vobis suffragantibus dignantur, offerimus, exposcens pro his intercessionem omnium delictorum atque in posterum iuge presidium patronorum semper meorum.

Mementote vos quoque nostri in conspectu domini, sanctorum semper officiis inherentes.

Explicit prologus.

Incipit passio

(1) Sanctorum passionem martyrum (mrm), qui Agaunum glorioso sanguine illustrant, pro honore gestorum stilo explicamus, ea utique fide, qua ad nos martyrii ordo pervenit. Nam per succedentium relationem rei gestę memoriam nondum intercepit oblivio. Et si pro martyribus singulis [loca singula, quę eos possident, vel singule] urbes habentur insignes, nec inmerito, quia pro deo summo preciosas [sancti] animas posuerunt, quanta excolendus est reverentia sacer ille Agaunentium locus, in quo tot pro Christo martyrum milia ferro cęsa referuntur! Nunc iam ipsam beatissimę passionis causam loquamur.

(2) Sub Maximiano, qui Romanę rei publicę cum Diocleciano collega imperium tenuit, per diversas fuere provincias laniati aut interfecti martyrum populi. Idem namque Maximianus, sicut avaritia libidine crudelitate cęterisque viciis obsessus fuerat, ita ętiam execrandis gentilium ritibus deditus et erga deum cęli prophanus, impietatem suam ad extinguendum Christianitatis nomen armaverat. Si qui tunc dei veri cultum profiteri audebant, sparsis usquequaque militum turmis vel ad supplicia vel ad necem rapiebantur, ac velut vagatione barbaris gentibus data prorsus in religionem arma commoverat.

(3) Erat eodem tempore in exercitu legio militum, qui Thebei appellabantur. Legio autem vocabatur, quę tunc (in marg.) sex milia ac sexcentos viros in armis habebat. Hii in auxilium Maximiano ab orientis partibus vocati venerant, viri in rebus bellicis strenui et virtute nobiles, sed fide nobiliores. Erga imperatorem fortitudine, erga Christum devotione certabant. Evangelici precepti etiam sub armis non immemores reddebant quę dei erant deo, et quę Cesaris Cesari restituebant.

(4) Itaque cum et hii sicut cęteri militum ad perimendam Christianorum multitudinem destinarentur, soli crudelitatis ministerio detrectare ausi sunt, atque huiusmodi preceptis se obtemperaturos negant. Maximianus autem non longe aberat, nam se circa Octodorum itinere fessus tenebat. Ubi cum ei per nuncios declaratum esset legionem hanc adversus mandata regia rebellem in Agaunensibus angustiis substitisse, in furorem instinctu indignationis exarsit.

(5) Sed mihi, priusquam reliqua commemorem, situs loci eius relationi inserendus videtur. Agaunus sexaginta ferme milibus a Genavensi urbe abest, quatuordecim vero milibus distat a capite Lemanni lacus, quo influit Rodanus. Locus ipse [iam] inter Alpina iuga in valle situs est, ad quem pergentibus difficili transitu asperum atque artum iter

panditur. Infestus namque Rodanus saxosi montis radicibus vix pervium viantibus aggerem reliquit. Evinctis transmissisque angustiarum faucibus subito n exiguus inter montium rupes campus aperitur. In hoc legio sancta consederat.

(6) Igitur, sicut supra diximus, cognito Maximianus Thebeorum responso precepit ira fervidus ob neglecta imperia decimum quemque ex eadem legione gladio feriri [iubet], quo facilius cęteri regiis preceptis territi metu cęderent; redintegratisque mandatis edicit ut reliqui in persecutionem Christianorum cogantur. Ubi vero ad Thebeos denunciatio iterata pervenit cognitumque ab eis est iniungi sibi rursus executiones profanas, vociferatio passim ac tumultus in castris exoritur affirmantium numquam se ulli in [haec] tam sacrilega ministeria cessuros, idolorum se profana semper detestatos, Christianis se imbutos sacris et divinę religionis cultu institutos, unum se ęternitatis deum colere, postremo expirare satius esse quam adversus Christianam fidem venire.

(7) His itaque compertis Maximianus omni belua cruentior rursus ad ingenii sui sevicia redit atque imperat ut iterum decimus eorum morti detur; cęteri nihilominus ad hęc quę spernerent compellerentur. Quibus iussis denuo in castra perlatis segregatus atque percussus est qui decimus forte (?) obvenerat; reliqua vero se [militum] multitudo mutuo sermone instigabat, ut in tam preclaro opere persisterent.

(8) Incitamentum tamen maximum fidei in illo tempore penes sanctum Mauricium fuit primicerium tunc, sicut traditur, legionis eiusdem, Qui cum Exuperio, ut in exercitu appellantur, campidoctore et Candido senatore militum accendebat exhortando singulos et monendo fideliumque commilitonum et iam martyrum exempla ingerens ac pro sacramento Christi, pro divinis legibus, si ita necessitas foret, omnibus [et] emoriendum suadebat, sequendosque admonebat socios [illos] et contubernales suos, qui iam in cęlum praecesserant. Flagrabat autem iam tunc in beatissimis viris martirii gloriosus ardor.

(9) His itaque primoribus suis atque auctoribus animati Maximiano adhuc insania estuanti mandata mittunt sicut pia ita et fortia, quę fuisse feruntur in hunc modum: "Milites sumus, imperator, tui, sed tamen servi, quod libere confitemur dei. Tibi militiam, illi debemus innocentiam. A te stipendium laboris accipimus, ab illo vitę exordium sumpsimus. Sequi imperatorem in hoc nequaquam possumus, ut auctorem negemus deum, utique auctorem nostrum, deum auctorem, velis nolis, tuum. Si non in tam funesta repellimur, ut eum offendamus, tibi, ut fęcimus hactenus, adhuc parebimus; sin aliter, illi parebimus potius quam tibi. Offerimus nostras in quemlibet hostem manus, quas sanguine innocentium cruentare nefas ducimus. Dextrę iste pugnare adversus impios atque inimicos sciunt, laniare pios et cives nesciunt. Meminimus nos pro civibus potius quam adversus cives arma sumpsisse. Pugnavimus semper pro iusticia, pro pietate, pro innocentium salute. Hęc fuerunt hactenus nobis precia periculorum. Pugnavimus pro fide, quam quo pacto conservabimus tibi, si hanc deo nostro non exhibemus? Iuravimus primum in sacramenta divina, iuravimus deinde in sacramenta regia; nichil nobis de secundis credas necesse est, si prima perrumpimus. Christianos ad pęnam per nos requiri iubes; iam tibi [ex hoc] alii requirendi non sunt: habes hic nos confitentes deum patrem, auctorem omnium, et filium eius Jesum Christum et Spiritum Sanctum. Vidimus laborum periculorumque nostrorum socios, nobis quoque sanguine aspersis, trucidari ferro, et tamen tantas [fratrum] sanctissimorum commilitonum mortes et fratrum funera non flevimus non doluimus, sed potius laudavimus et gaudio prosecuti sumus, quia digni habiti sunt pati pro domino deo eorum. Et [nunc] non nos vel hęc ultima vitę necessitas in rebellionem coęgit, non nos adversus te, imperator, armavit ipsa saltim, quę fortissima est in periculis, desperatio. Tenemus ecce arma et non resistimus, quia mori quam occidere [satis] malumus, et innocentes interire quam noxii vivere preoptamus. Si quid in nos ultra statueris, si quid adhuc iusseris, si quid admoveris, ignes, tormenta, ferrum subire parati sumus. Christianos nos fatemur, persequi Christianos non possumus."

(10) Cum hęc [talia] Maximianus audisset obtinatosque [in fide Christi cerneret animos virorum, de] sperans gloriosam eorum constantiam revocari posse [una sententia omnes decrevit interfici,] et rem confici circumfusis militum agminibus iubet. Qui cum missi ad beatissimam legionem venissent, stringunt in sanctos impium ferrum, mori non recusantes vitę amore. Cędebantur itaque passim gladiis, non reclamantes saltim aut repugnantes, sed depositis armis cervices persecutoribus prebentes et iugulum percussoribus vel corpus integrum offerentes. Non vel ipsa suorum multitudine, non armorum munitione elati sunt, ut ferro conarentur asserere iusticię causam, sed hoc solum reminiscentes se illum confiteri, qui nec reclamando ad occisionem ductus est et tanquam agnus non aperuit os suum, ipsi quoque tanquam grex dominicus ovium laniari se [tamquam] ab irruentibus lupis passi sunt.

(11) Operta est illic terra procumbentibus in mortem corporibus piorum, fluxerunt pretiosi sanguinis rivi. Quę unquam rabies absque bello tantam humanorum corporum stragem dedit, quę feritas ex sententia sua tot simul perire vel reos iussit! Ne iusti punirentur multitudo non obtinuit, cum inultum esse soleat quod multitudo delinquit. Hac igitur crudelitate immanissimi tyranni confectus est ille sanctorum populus, qui contempsit rem presentium ob spem futurorum. Sic interfecta est illa plane angelica legio, quę ut credimus cum [illis] angelorum legionibus iam collaudat in cęlis semper dominum deum Sabahot.

(12) Victor autem martyr nec legionis eiusdem fuit nec miles, sed emeritę [iam] milicię veteranus. Is cum iter agens subito incidisset in hostes, qui passim epulabantur lęti martyrum spoliis, atque ab his ad convescendum invitatus prolatam ab exultantibus per ordinem causam cognovisset, detestatus convivas detestatusque convivium refugiebat. Requirentibusque, ne et ipse forsitan Christianus esset, Christianum se et semper futurum esse respondit ac statim ab irruentibus interfectus est cęterisque martyribus in eodem loco sicut morte ita ętiam honore coniunctus [est].

(13) Hęc nobis tantum de numero illo martyrum comperta sunt nomina, id est beatissimorum Mauricii, Exsuperii, Candidi atque Victoris; cętera vero nobis quidem incognita sed in libro vitę scripta sunt.

(14) Ex hac eadem legione fuisse dicuntur ętiam illi martyres Ursus et Victor, quos Solodoro passos fama confirmat. Solodorum vero castrum est supra Arulam flumen non longe a Reno positum.

(15) Opere precium est ętiam illud indicare, qui deinde Maximianum [trucem] tyrannum exitus consecutus sit. Cum dispositis insidiis genero suo Constantino, tunc regnum tenenti mortem moliretur, deprehenso dolo eius apud Massiliam captus nec multo post transgulatus teterrimoque hoc supplicio affectus impiam vitam digna morte finivit.

(16) At vero beatissimorum Agaunensium martyrum corpora non post multos passionis eorum annos sancto Theodoro eiusdem loci epo revelata traduntur. In quorum honorem dum extrueretur basilica, quę vastę nunc adiuncta rupi uno tantum latere acclinis iacet, quid miraculi tunc apparuerit nequaquam tacendum putavi.

(17) Accidit ut inter reliquos artifices, qui invitati convenisse ad illud opus videbantur, quidam faber adesset, quem adhuc gentilem esse constaret. Is cum dominico die, quo cęteri ad spectanda diei illius festa discesserant, solus in fabrica substitisset, in illo secreto se subito clara luce manifestantibus sanctis hic idem faber rapitur atque ad pęnam vel supplicium distenditur, et visibiliter turbam martyrum cernens, verberatur [etiam] et increpatur, quod vel die dominico ęcclesię solus deesset, vel illud fabricę opus sanctum suscipere gentilis auderet. Quod ideo misericorditer a sanctis factum constitit, ut faber ille consternatus et territus salutare sibi nomen poposcerit statimque Christianus effectus sit.

(18) Nec illud in sanctorum miraculis praetermittam, quod perinde clarum atque omnibus notum est: Materfamilias Quinti, egregii atque honorati viri, cum ita paralisi fuisset obstricta, ut ei etiam pedum usus negaretur, a viro suo ut Agaunum per multum itineris spacium deferretur poposcit. Quo cum pervenisset, sanctorum martyrum basilicę famulantium manibus illata pedibus ad diversorium rediit ac sanitati de premortuis restituta membris nunc miraculum suum ipsa circumfert.

(19) Hęc duo tantum miracula passioni sanctorum inserenda credidi. Ceterum satis multa sunt, quę vel in purgatione demonum vel in reliquis curationibus [quotidie] illic per sanctos suos (in marg.) virtus domini operatur, qui vivit et regnat per omnia saecula saeculorum. [Amen.]

Expl.

Incipit vita Scę Tecle virginis